QUAN HỆ VIỆT NAM - TÂY BAN NHA

I. Chính trị- ngoại giao:

1. Tình hình chung:

- Việt Nam và Tây Ban Nha thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 23/5/1977.

- Tây Ban Nha mở Đại sứ quán tại Việt Nam vào tháng 11/1997 và Việt Nam mở Đại sứ quán tại Tây Ban Nha vào tháng 6/2002.

- Trong chuyến thăm Tây Ban Nha của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết tháng 12 năm 2009, hai bên đã thiết lập quan hệ “Đối tác chiến lược hướng tới tương lai”, khẳng định quyết tâm đẩy mạnh quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa hai nước trong thời gian tới.

- Tháng 6/2012: hai nước tổ chức kỷ niệm 35 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao với hàng loạt các hoạt động chính trị và kinh tế tại Tây Ban Nha và Việt Nam.

  - Tháng 01/2014: Tây Ban Nha chính thức phê chuẩn Hiệp định Hợp tác và Đối tác toàn diện (PCA) giữa Việt Nam và EU.

2. Trao đổi đoàn thăm song phương:

- Đoàn Việt Nam thăm Tây Ban Nha:

+ Tháng 10/1994:                    Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm.

+ Tháng 10/2001:                    Thủ tướng Phan Văn Khải.

+ Tháng 6/2002:                      Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên.

+ Tháng 12/2003:                    Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn Yểu. 

+ Tháng 5/2009:            Bí thư Thành uỷ TP HCM Lê Thanh Hải.

+ Tháng 9/2009:            Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Kiên.

+ Tháng 12/2009:                    Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm cấp Nhà nước.

+ Tháng 3/2012:            Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Thanh Sơn thăm làm việc tại Tây Ban Nha.

+ Tháng 6/2012:            Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn dự lễ kỷ niệm 35 năm thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước và tham dự Diễn đàn xúc tiến đầu tư tại Madrid.

+ Tháng 9/2013:            Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân.

+ Tháng 11/2013:                    Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nguyễn Chí Vịnh.

+ Tháng 12/2014:          Bộ trưởng Đinh La Thăng thăm và ký Hiệp định vận chuyển hàng không.

+ Tháng 7/2015:            Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường

+ Tháng  9/2015:           Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn thăm và thực hiện tham vấn chính trị.

+ Tháng 01/2017:          Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Ngọc   Thiện.

+ Tháng 5/2017:            Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh.

- Đoàn Tây Ban Nha thăm Việt Nam:

+ Tháng 2/1996:             Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Carlos Oetstendo; 

+ Tháng 9/2001:            Phó Thủ tướng thứ hai, Bộ trưởng Kinh tế Rodrigo Rato (dự Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEM-3 tại Hà Nội):

+ Tháng 2/2002:            Hoàng hậu Sofia;

+ Tháng 10/2004:          Phó Thủ tướng thứ nhất, Bà Maria Teresa (dự Hội nghị Cấp cao ASEM 5 tại Hà Nội);

+ Tháng 2/2006:            Vua Juan Carlos I và Hoàng hậu Sofia thăm cấp Nhà nước;

+ Tháng 5/2011:            Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Kinh tế dự Hội nghị ADB tại Hà Nội;

+ Tháng 11/2011:          Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao, ông Juan Antonio Daness Banuevo tiến hành tham khảo chính trị cấp Thứ trưởng Ngoại giao lần thứ hai;

+ Tháng 01/2014:          Phó Chủ tịch thứ nhất Thượng viện Juan Jose Lucas và Phó Chủ tịch thứ hai Thượng viện Yolanda Vicente;

+ Tháng 3/2014:            Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Jose Manuel Garcia Margallo.

+ Tháng 1/2017:            Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao, ông Ybanez Ignacio Rubio đã tiến hành tham vấn chính trị cấp Thứ trưởng Ngoại giao lần thứ tư/.

3. Cơ chế hợp tác hiện có:

+ Tham vấn chính trị cấp Thứ trưởng Ngoại giao tổ chức từ năm 2009 theo cơ chế thường niên và luân phiên tại mỗi nước. Lần gần đây nhất tổ chức vào tháng 1/2017.

4. Hợp tác trên các diễn đàn đa phương và quốc tế: Việt Nam và Tây Ban Nha có quan hệ tốt đẹp, ủng hộ lẫn nhau vào các cơ quan của Liên hợp quốc. Bạn ủng hộ ta vào Hội đồng Bảo an (2008-2009), vào Hội đồng nhân quyền (2014-2016); Hội đồng kinh tế - ECOSOC (2016-2018). Ta ủng hộ bạn vào Cơ quan thanh tra chung của Liên hợp quốc -IJU (2011-2015), Hội đồng Nhân quyền (2011-2013); Hội đồng Bảo An Liên hợp quốc (2016-2017) và Tổng Giám đốc Tổ chức lương thực thế giới - FAO.

- Hai nước đã đánh đổi, ủng hộ nhau vào các cơ quan của Liên hợp quốc, cụ thể: Tây Ban Nha ủng hộ ta vào Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2020-2021, ta ủng hộ Tây Ban Nha vào Hội đồng Nhân quyền nhiệm kỳ 2018-2020.

II. Quan hệ hợp tác kinh tế:

  1. Thương mại:

  - Tây Ban Nha là một trong những nước EU có tốc độ tăng trưởng trao đổi thương mại với Việt Nam ở mức cao, khoảng 15%-20%/năm trong vài năm qua.

Đơn vị: tỷ đô la.

  - Các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Tây Ban Nha gồm thiết bị điện tử, thủy sản, cà phê, dệt may và giày dép.

2. Đầu tư:

 - Hiện Tây Ban Nha có 60 dự án tại Việt Nam với 88,55 triệu USD vốn FDI, (đứng thứ 59/177) tập trung vào các lĩnh vực như: sản xuất men sứ và thuốc màu tại Bà Rịa – Vũng Tàu (3,6 triệu USD); sản xuất vật liệu cách nhiệt cao cấp tại Vĩnh Phúc (2,4 triệu USD). Các doanh nghiệp Tây Ban Nha đang quan tâm đầu tư các dự án hạ tầng lớn tại Việt Nam, kể cả theo hình thức Đối tác công tư (PPP) như dự án sân bay Long Thành, xây dựng tuyến Metro số 5 tại Thành phố Hồ Chí Minh.

- Việt Nam chưa có dự án đầu tư vào Tây Ban Nha.

III. Về hợp tác phát triển:  

- Từ năm 1995 đến nay, thông qua bốn Chương trình hợp tác tài chính, Tây Ban Nha đã cam kết cấp cho Việt Nam 680 triệu Euro vốn vay ưu đãi và tín dụng thương mại cho đầu tư phát triển thông qua 04 Chương trình Hợp tác tài chính (trong đó viện trợ không hoàn lại khoảng 110 triệu Euro). Tuy nhiên, việc thực hiện các dự án đầu tư bằng nguồn vốn ODA của Tây Ban Nha còn hạn chế do tỷ lệ giải ngân trên tổng vốn cam kết còn thấp, mới chỉ ở mức 30%-35%. Từ năm 2015, Tây Ban Nha đã cắt viện trợ không hoàn lại cho Việt Nam.

- Trong Chương trình hợp tác tài chính giai đoạn 4 (giai đoạn 2008-2015), Tây Ban Nha cam kết cấp cho Việt Nam khoảng 65 triệu Euro vốn ODA, ưu tiên lĩnh vực cơ sở hạ tầng, năng lượng, thông tin liên lạc, quản lý nước và 03 triệu viện trợ không hoàn lại để công ty Tây Ban Nha giúp làm dự án khả thi các loại của dự án mà hai bên thoả thuận (sử dụng cho Dự án Thu gom và xử lý rác thải tại thành phố Vũng tàu trị giá 54 triệu USD; Dự án xây dựng cầu Thiệu Khánh, Thiệu Hóa, Thanh Hóa trị giá 17 triệu Euro)[1].

- Hiện hai bên đang tiến hành các thủ tục nội bộ, tiến tới ký kết Chương trình hợp tác tài chính giai đoạn 5 với trị giá vốn vay ODA là 305 triệu Euro, trong đó 275 triệu Euro sử dụng cho Dự án xây dựng tuyến Metro số 5 tại Thành phố Hồ Chí Minh, số còn lại sử dụng cho các dự án và hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ thông qua các tổ chức tín dụng của Việt Nam.

IV. Các lĩnh vực hợp tác khác:

1. Về giáo dục đào tạo: hợp tác trong lĩnh vực này đã có những bước phát triển khích lệ, tuy vẫn tập trung chủ yếu vào các hoạt động đào tạo về ngôn ngữ. Năm 2005, Khoa Tây Ban Nha đã được thành lập tại Đại học Hà Nội và nhận được sự hỗ trợ của Tây Ban Nha về cơ sở vật chất, hiện tại có 2 giáo viên Tây Ban Nha tham gia giảng dạy; từ năm 1998-2017, Tây Ban Nha đã cấp khoảng 285 học bổng cho Việt Nam.

2. Về văn hoá: tháng 6/2005, hai bên đã ký Hiệp định Hợp tác Văn hóa, Giáo dục và Khoa học. Ngoài ra, hai bên đã phối hợp tổ chức nhiều hoạt động văn hóa như: Những ngày Văn hóa Việt Nam tại Tây Ban Nha tại hai thành phố lớn là Madrid và Barcelona (tháng 10/2005 và tháng 12/2009); Cử đoàn múa và nhóm nghệ thuật biểu diễn tại Việt Nam; Tổ chức triển lãm pa-nô Bốn trăm năm tác phẩm Don Quijote vòng quanh thế giới. Nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội, phía Tây Ban Nha đã tài trợ nâng cấp 01 khách sạn của UBND TP Hà Nội theo kiến trúc Tây Ban Nha và tham gia dự án Con đường Gốm xứ.

3. Về du lịch: Tây Ban Nha là cường quốc du lịch. Thời gian qua, hợp tác trong lĩnh vực này đã đạt được những kết quả rất tích cực. Tháng 4/2002, hai bên đã ký Hiệp định hợp tác du lịch cấp Chính phủ. Hai bên cũng thường xuyên trao đổi đoàn chuyên ngành các cấp, tham gia và tổ chức nhiều hoạt động xúc tiến du lịch tại cả hai nước. Tháng 1/2017, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện đã thăm Tây Ban Nha và làm việc với Tổ chức Du lịch Thế giới, dự khai mạc Hội chợ du lịch Fitur, Lễ Công bố Năm quốc tế về Du lịch bền vững và Chương trình giới thiệu điểm đến Việt Nam tại Madrid.

4. Về hợp tác quốc phòng: tháng 12/2008 Tây Ban Nha cử Tùy viên Quốc phòng kiêm nhiệm Việt Nam có trụ sở tại Băng Cốc, Thái Lan. Tháng 11/2009, ta đã mở Phòng tùy viên Quốc phòng tại Madrid, Tây Ban Nha. Tháng 10/2010, Quốc Vụ khanh Bộ Quốc phòng Tây Ban Nha thăm Việt Nam và hai bên đã ký Biên bản ghi nhớ về hợp tác Quốc phòng. Đầu năm 2011, phía Tây Ban Nha bắt đầu hỗ trợ Việt Nam đào tạo phi công quân sự, bán máy bay tuần tra biển. Hiện hai nước đã thực hiện xong hợp đồng mua 05 máy bay CASA-212-400.

5. Về năng lượng: tháng 12/2014, Tập đoàn dầu khí Repsol mua lại Talisman (Canada) và tiếp quản một số dự án Talisman đang khai thác tại Việt Nam trong đó có các lô 133 và 134 và 135 và 136/03. Tháng 5/2016, do tính nhạy cảm liên quan đến khu vực tranh chấp ở Biển Đông nên hiện ta đang tạm dừng triển khai thăm dò, khai thác tại khu vực nước sâu xa bờ, trong đó có lô 136/03. Phía Repsol chia sẻ về quyết định của Việt Nam; cam kết Repsol luôn hành động vì lợi ích của hai bên và mong muốn là đối tác ưu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực khai thác dầu khí.

6. Về hợp tác địa phương: Thành phố Hồ Chí Minh đã ký thoả thuận hữu nghị và hợp tác kinh tế - thương mại, văn hoá - thể thao với thành phố Barcelona và Sevilla của Tây Ban Nha. Ngoài ra, các địa phương khác cũng đang kết nối quan hệ hợp tác như giữa Thành phố Hải Phòng và Thành phố Valencia; giữa thị xã Gia Nghĩa tỉnh Đắc Nông và Quận Valdejajon, thành phố Zaragoza; giữa thị xã Tibia (Valencia) và Thành phố Hội An...

7. Về vấn đề Biển Đông: Trong thời gian qua, Tây Ban Nha đã bày tỏ quan tâm và thể hiện vai trò ngày càng lớn tại châu Á-Thái Bình Dương, trong đó có vấn đề Biển Đông. Tại các diễn đàn đa phương (Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEM lần thứ 13, tháng 11/2017) và các tiếp xúc song phương (Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh thăm Tây Ban Nha tháng 5/2017; tham vấn chính trị Việt Nam  –Tây Ban Nha tại Hà Nội tháng 1/2017) Tây Ban Nha nhấn mạnh tự do hàng hải, hàng không, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, cho rằng COC ràng buộc về pháp lý; cam kết chia sẻ kinh nghiệm với Việt Nam về việc sử dụng cơ chế trọng tài quốc tế cũng như các biện pháp xử lý tranh chấp và phân định biên giới biển.

Mặt khác, Tây Ban Nha cũng thể hiện việc vai trò trong việc bảo vệ lợi ích các công ty, Tập đoàn đang hợp tác kinh doanh tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương (trong đó có Repsol hiện đang khai thác thăm dò tại khu vực nước sâu xa bờ tại Biển Đông).

V. Về cộng đồng người Việt Nam tại Tây Ban Nha:

-  Cộng đồng người Việt tại Tây Ban Nha có khoảng 1.200 người Việt định cư, 450 sinh viên du học và hơn 1.000 gia đình người Tây Ban Nha nhận con nuôi Việt Nam sống rải rác ở 19 tỉnh và thành phố Tây Ban Nha, trong đó nhiều nhất là ở Madrid, Barcelona, Tenerrife, Alicante... Đại đa số người Việt nhập cư Tây Ban Nha từ sau năm 1975, chủ yếu làm nghề buôn bán nhỏ. Cộng đồng người Việt Nam tại Tây Ban Nha có cuộc sống ổn định và hội nhập khá tốt với sở tại.

-  Số lượng con nuôi, sinh viên định cư và kết hôn với người Tây Ban Nha gia tăng trong những năm gần đây. Tây Ban Nha là một trong ba nước có số lượng hồ sơ cha mẹ nuôi được giải quyết cho nhận trẻ em Việt Nam làm con nuôi nhiều nhất trong số các nước đang hợp tác với ta về lĩnh vực con nuôi. (Từ năm 2011-2016: Tây Ban Nha đã tiếp nhận 409 trẻ em Việt Nam làm con nuôi tại các gia đình Tây Ban Nha.

- Hiện chưa có tổ chức hội Việt kiều tại Tây Ban Nha.

VI. Các Hiệp định đã ký giữa hai nước:

- 08/10/2001:        Hiệp định khung về Hợp tác.

- 4/2002:               Hiệp định Hợp tác Du lịch giữa Tổng cục Du lịch VN và Bộ Du lịch Tây Ban Nha.

- 07/3/2005:                   Hiệp định tránh đánh thuế hai lần.

- 11/6/2005:          Hiệp định Hợp tác Văn hóa, Giáo dục và Khoa học kỹ thuật.

- 20/02/2006:        03 Hiệp định đã được ký kết gồm:

                             + Hiệp định Khuyến khích và Bảo hộ Đầu tư

                             + Chương trình Hợp tác thể thao giữa Ủy ban Thể dục Thể thao Việt Nam và Hội đồng Cấp cao Thể thao Tây Ban Nha;

                             + Thỏa thuận Hợp tác giữa Thông tấn xã Việt Nam và Hãng Thông tấn Tây Ban Nha (EFE).

- 05/12/2007:        Hiệp định hợp tác về nuôi con nuôi. 

- 15/12/2009:       Nhân chuyến thăm cấp Nhà nước của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết tới Tây Ban Nha, hai bên đã ký 09 văn kiện gồm:

+ Chương trình hành động chung giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Tây Ban Nha, trong đó xác định khuôn khổ quan hệ song phương là «Đối tác chiến lược hướng tới tương lai»;

                             + Hiệp định miễn thị thực đối với người mang hộ chiếu Ngoại giao;

+ Bản ghi nhớ về hợp tác và tham khảo chính trị giữa Bộ Ngoại giao hai nước;

                             + Bản ghi nhớ về cấp vốn xây tàu điện ngầm tại Thành phố Hồ Chí Minh;

+ Bản ghi nhớ về danh mục dự án ưu tiên trong Chương trình Tài chính giai đoạn 4;

                             + Bản ghi nhớ về hợp tác Khoa học - Công nghệ;

                             + Bản ghi nhớ về hợp tác lao động và bảo hiểm xã hội;

                            + Bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực xã hội;

                             + Ý định thư hợp tác Quốc phòng.

- 4/2010:               Biên bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực Hạ tầng giao thông.

- 9/2010:               Biên bản ghi nhớ về hợp tác Quốc phòng.

- 12/2014:             Hiệp định Vận chuyển hàng không giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Tây Ban Nha.

- 10/2014:             Hiệp định về dẫn độ và Hiệp định về chuyển giao người bị kết án phạt tù (phê chuẩn tháng 12/2016).

- 9/2015:               Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự (phê chuẩn tháng 12/2016).

- 5/2017:              Hiệp định tài chính lần thứ 5.

                            Bản ghi nhớ về việc thành lập Ủy ban liên Chính phủ về kinh tế, thương mại và đầu tư./.

Tháng 01/2018