TÀI LIỆU CƠ BẢN VỀ ZIMBABWE VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM

1. Khái quát:
• Tên nước: Cộng hòa Dim-ba-buê (Zimbabwe)
• Thủ đô Ha-ra (Harare)
• Vị trí địa lý: Dim-ba-buê (Zimbabwe) ở miền Nam châu Phi, phía Bắc giáp Dăm-bi-a (Zambia), phía Đông giáp Mô-dăm-bích (Mozambique), Tây giáp Bốt-xờ-oa-na (Botswana) và Nam giáp Nam Phi.
• Khí hậu Nhiệt đới, ôn hoà, ít mưa
• Diện tích 390.580 km2
• Dân số 12,6 triệu người (2010)
• Tôn giáo Thiên chúa (25%), đạo Cổ truyền (24%), pha trộn 2 tín ngưỡng này (50%).
• Ngôn ngữ Tiếng Anh (chính thức)
• Đơn vị tiền tệ Dollars Zimbabwe
• Quốc khánh 18/04/1980
• Tổng thống: Rô-bét Mu-ga-bê (Robert Mugabe) (từ 31/12/1987)
• Thủ tướng: Móc-gan Xơ-vang-ghi-rai (Morgan Tsvangirai) (từ 11/02/2009)
• Ngoại trưởng Sim-ba-ra-xê Mum-beng-giê-uy (Simbarashe Mumbengegwi)
2. Lịch sử:
Zimbabwe có nghĩa là "toà nhà bằng đá", có truyền thống lịch sử, văn hoá lâu đời ở châu Phi. Thế kỷ IV ở vùng này đã hình thành một quốc gia gồm người Venda và các bộ tộc từ cao nguyên và Hồ Lớn sinh sống bằng nghề chăn nuôi. Thế kỷ VIII, Vương quốc Monomotapa được thành lập trên cơ sở bộ tộc Shona, với nền văn hoá nổi tiếng gồm di tích Đại Zimbabwe, đền Ellipse, pháo đài Acroplo, Thác Victoria, đập Kariba. Năm 1895, thực dân Anh đến chiếm đóng và đổi tên vùng lãnh thổ Zimbabwe ngày nay thành Rhodesie Nam.
Năm 1957, ANC được thành lập do J. Nkoma lãnh đạo nhằm đấu tranh giành độc lập. Năm 1961, ANC bị cấm hoạt động và đổi thành ZAPU (Liên minh nhân dân Phi Zimbabwe). Năm 1963, ZANU (Liên minh dân tộc Phi Zimbabwe) ly khai từ ZAPU do R.Mugabe đứng đầu ra đời, chủ trương đấu tranh vũ trang giành độc lập.
Về sau, hai phong trào ZANU, ZAPU liên minh trong Mặt trận yêu nước, tiếp tục cuộc đấu tranh. Năm 1979, theo đề nghị của Anh, Mỹ, Mặt trận yêu nước Zimbabwe cùng các phe phái và chính quyền Ian Smith họp tại Londres và đã thoả thuận ký Hiệp định ngừng bắn (21/12/1979), tổ chức tổng tuyển cử vào tháng 2/1980. Mặt trận yêu nước giành thắng lợi lớn, chiếm 77/100 ghế ở Quốc hội.
Ngày 18/4/1980, Zimbabwe tuyên bố độc lập và thành lập nước Cộng hoà Zimbabwe do Robert Mugabe, Chủ tịch đảng ZANU làm Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Quốc phòng, ông Canaan Banana làm Tổng thống và ông J.Nkomo, Chủ tịch đảng ZAPU làm Bộ trưởng Nội Vụ.
3. Chính trị:
a) Đối nội:
* Thể chế: Cộng hoà Tổng thống.
* Đảng phái chính trị:
- ZANU-PF - Liên minh dân tộc Phi Zimbabwe - Mặt trận yêu nước;
- MDC - Phong trào vì Cải cách Dân chủ và một số Đảng phái, tổ chức khác.
Đảng cầm quyền hiện nay là ZANU-PF (Liên minh dân tộc Phi Zimbabwe - Mặt trận yêu nước) do R.Mugabe làm Chủ tịch.
Sau khi giành độc lập, Zimbabwe tập trung củng cố độc lập dân tộc, khôi phục kinh tế. Năm 1987, hai Đảng ZANU, ZAPU đã hợp nhất thành ZANU-PF, sửa đổi hiến pháp và bầu ông Robert Mugabe làm Tổng thống hành pháp. Năm 1996 và 2002, Tổng thống Zimbabwe R.Mugabe hai lần tái cử Tổng thống hai nhiệm kỳ 6 năm liên tiếp.
Do chương trình cải cách ruộng đất - tịch thu đất đai của các chủ trang trại da trắng và phân phối lại cho dân da đen - đã gây ra làn sóng bạo lực ở Zimbabwe, dấy lên dòng người da trắng di tản, gây phẫn nộ ở các nước phương Tây dẫn đến tình hình nội bộ Zimbabwe không ổn định. Các phe phái đối lập lợi dụng tình hình này để kích động bạo loạn, bãi công, phản đối chính quyền, đòi Tổng Thống Mugabe từ chức. Tháng 6/2008, tranh giành quyền lực giữa các phe phái tại bầu cử Tổng thống. Sau nỗ lực hoà giải của các nước cộng đồng khu vực, tháng 9/2009 Tổng thống Robert Mugabe, chủ tịch Đảng ZANU-PF và ông Morgan Tsvangirai, chủ tịch Phong trào Dân chủ (MDC) đa số và ông Arthur Mutambara, chủ tịch Phong trào Dân chủ (li khai từ MDC) thiểu số đã ký "Thoả thuận chia sẻ quyền lực" theo đó Tổng thống Mugabe giữ chức Tổng thống, nắm quyền chỉ huy quân đội; ông Tsvangirai giữ chức Thủ tướng, nắm lực lượng cảnh sát, hai chức Phó Tổng thống chia đều cho hai nhánh MDC. Tuy nhiên, sau hai năm hoạt động, Chính phủ đoàn kết dân tộc đang đứng trước nguy cơ tan rã do các phe phái bất đồng quan điểm về thời hạn bầu cử Quốc hội và Tổng thống khiến bạo lực lại gia tăng, đòi hỏi nỗ lực hoà giải của cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước thuộc Cộng đồng phát triển miền Nam châu Phi (SADC).
b) Đối ngoại:
Zimbabwe thực hiện đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, KLK, coi trọng quan hệ với các nước khu vực, đặc biêt là các nước miền Nam châu Phi, giữ cân bằng quan hệ với các nước lớn. Trong khuôn khổ SADC, cùng với Angola, Namibia, Zimbabwe đã từng tích cực giúp chính quyền CHDC Congo chống lại việc các nước láng giềng Rwanda, Uganda đưa quân vào giúp lực lượng đối lập Congo.
Zimbabwe là thành viên của 44 Tổ chức quốc tế lớn (LHQ, AU, KLK, SADC, COMESA, ACP, WTO, G77, G15, AfDB, IMF.. ), Zimbabwe có vai trò quan trọng trong quá trình đấu tranh bảo vệ quyền lợi của các nước đang phát triển trong quá trình toàn cầu hoá. Năm 1986, với cương vị là Chủ tịch Phong trào KLK, Zimbabwe cố gắng góp phần tăng cường đoàn kết và duy trì mục tiêu của phong trào.
4. Kinh tế:
Zimbabwe là nước có tiềm năng kinh tế, giàu tài nguyên thiên nhiên với crom, vàng, amiăng, niken, đồng, sắt, vanađi, litium, platin, than đá... Thuốc lá, bông và đường là những mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Zimbabwe.
Sau độc lập, chính quyền mới chủ trương xây dựng nền kinh tế độc lập, duy trì tốc độ phát triển, tiến hành cấp ruộng đất cho người da đen, ban hành luật lao động, định cư, nâng lương tối thiểu, xây dựng cơ sở y tế, giáo dục; thực hiện chính sách ôn hoà với người da trắng sử dụng tay nghề, vốn kỹ thuật và cơ cấu kinh tế, tài chính của họ nhằm duy trì sản xuất tránh xáo trộn tình hình. Nhà nước nắm những lĩnh vực kinh tế quan trọng như ngân hàng, hầm mỏ, tài nguyên thiên nhiên, xuất nhập khẩu; lập hợp tác xã nông nghiệp, xí nghiệp công nghiệp; thực hiện tự do hoá nền kinh tế, khuyến khích khu vực tư nhân, xoá bỏ cấp giấy phép nhập khẩu, kiểm soát giá cả các mặt hàng tiêu dùng, nới lỏng quản lý trao đổi ngoại tệ để thu hút đầu tư và khuyến khích liên doanh với nước ngoài. Tranh thủ vốn đầu tư, kỹ thuật và viện trợ của các nước để duy trì hoạt động của nền kinh tế. Xúc tiến hợp tác khu vực, xây dựng ống dẫn dầu qua cảng Becca, Maputo của Mozambique, phục hồi đường sắt vận chuyển qua các nước, từng bước tăng quan hệ kinh tế hợp tác với châu Phi.
Zimbabwe tích cực tham gia đấu tranh nhằm thiết lập một trật tự kinh tế thế giới mới, thúc đẩy hợp tác Nam - Nam, hợp tác khu vực.
Đầu năm 2008, kinh tế Zimbabwe lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế vô cùng nghiêm trọng với tỷ lệ lạm phát lên tới trên hơn 100.000%, tỷ lệ thất nghiệp lên đến 80%. Từ tháng 4/2006, Zimbabwe đã phát động một chương trình phục hồi kinh tế nhằm hạn chế tình trạng suy sụp về kinh tế, tuy nhiên chương trình này chưa có tác động đáng kể đến nền kinh tế của Zimbabwe.
Đầu năm 2009, nhờ áp dụng chính sách cho lưu thông 2 đồng tiền song song (cả đồng dollar Zimbabwe và đồng dollar Mỹ) nên chỉ số giá cả đã giảm 3,1%. Cũng trong năm 2009, lần đầu tiên sau nhiều năm suy thoái, nền kinh tế Zimbabwe đạt mức tăng trưởng 3,7% (năm 2008 tăng trưởng -14%)
• GDP: 5,5 tỷ USD (2010)
• GDP theo đầu người (tính theo sức mua) 400 USD (2010)
• Tăng trưởng 5,9% (2010)
• Nhập khẩu 4,04 tỉ USD (2010)
• Xuất khẩu 2,54 tỉ USD (2010)
• Nợ nước ngoài 7,6 tỉ USD (12/2010)
5. Quan hệ với Việt Nam:
Ta và Zimbabwe lập quan hệ ngoại giao ngày 24/7/1981. Ta mở Đại sứ quán tại Harare tháng 3/1986. Đến tháng 4/1990 ta rút Sứ quán vì khó khăn kinh tế.
Kim ngạch thương mại năm 2010 đạt 12,6 triệu USD, tăng mạnh so với năm 2009 (3,52 triệu USD), trong đó ta nhập siêu (8,2 triệu USD) chủ yếu nguyên phụ liệu dệt may, bông, thuốc lá; ta xuất sang bạn gạo, máy móc thiết bị.
Trao đổi đoàn:
- Đoàn Zimbabwe thăm Việt Nam: Nathan Shamuyarira, Uỷ viên Bộ Chính trị ZANU-PF, Bộ trưởng Thông tin Zimbabwe (8/1987), Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe (28/9 – 1/10/2001).
- Đoàn Việt Nam thăm Zimbabwe: Bộ trưởng Công nghiệp nhẹ Đặng Vũ Chư (10/1993), Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (3/1995).
Hai bên đã ký Hiệp định Thương mại, Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, thương mại, văn hoá và khoa học – kỹ thuật (2001); thành lập nhóm công tác của hai Bộ Ngoại giao, tiến tới việc thành lập UBHH hai nước.
Zimbabwe mong muốn hợp tác với ta về khai thác đất nông nghiệp ở Zimbabwe để phục vụ chương trình cải cách lương thực, sử dụng chuyên gia Việt Nam về nông nghiệp, y tế và một số lĩnh vực khác.
Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi kiêm nhiệm Zimbabwe.
Địa chỉ: 87 Brooks Street, Brooklyn, Pretoria
Mã bưu chính: 13692 Hatfield 0028, South Africa
Ðiện thoại: (27-12) 362 8119 / 362 8118
Fax: (27-12) 362 8115
Email: embassy@vietnam.co.za

Đại sứ Zimbabwe tại Kuala Lumpur (Malaysia) kiêm nhiệm ta.
Địa chỉ: 124 Jalan Sembilan, Tamab Ampang Utama, 6800 Ampang
Selangor
Tel: +60-3-42516778/9
Fax: +60-3-42527252
Email: zhck@streamxy.com