- Thông tin cơ bản về nước Cộng hào U-gan-đa và Quan hệ với Việt Nam

Thông tin cơ bản về nước Cộng hào U-gan-đa và Quan hệ với Việt Nam

A. THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ NƯỚC CỘNG HÒA U-GAN-ĐA
I. Thông tin chung
Tên nước: Cộng hòa U-gan-đa (Republic of Uganda)
Thủ đô: Cam-pa-la (Kampala)
Quốc khánh: 09/10/1962.
Vị trí địa lý: nằm ở Đông Phi, Bắc giáp Xu-đăng, Tây giáp Cộng hòa dân chủ Công-gô, Đông giáp Kê-ni-a, Nam giáp Tan-da-ni-a, Ru-an-đa.
Diện tích: 236.040 km2
Khí hậu: Khí hậu nhiệt đới, có hai mùa: mùa khô và mùa mưa, bán khô cằn ở phía Đông Bắc.
Dân số: 47,12 triệu người (2021, theo Ngân hàng Thế giới).
Ngôn ngữ: tiếng Anh (chính thức), tiếng Lu-gan-đa và Xoa-hi-li
Đơn vị tiền tệ: Shilling (1 USD = 3.752 UGX)
GDP: 40,43 tỷ USD (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
GDP/đầu người: 894 USD (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
Tôn giáo: Thiên Chúa giáo
Cơ cấu hành chính: 4 vùng/khu vực hành chính.
Lãnh đạo chủ chốt:
+ Tổng thống: Giô-uê-ri Ka-gu-ta Mu-xê-vê-ni (Yoweri Kaguta Museveni) (từ tháng 01/1986);
+ Thủ tướng: Ru-ha-ca-na Ru-gun-đa (Ruhakana Rugunda) (từ tháng 9/2014);
+ Chủ tịch Quốc hội: Rê-bếch-ca A-lít-oa-la Ca-đa-ga (Rebecca Alitwala Kadaga) (từ tháng 5/2011);
+ Bộ trưởng Ngoại giao: An-ha-gi A-bu-ba-kha Ô-đông-gô Gi-gi (Al-Haji Abubaker Odongo Jeje) (từ tháng 6/2021).
II. Khái quát lịch sử
Trước đây, U-gan-đa là thuộc địa của Anh. Tháng 10/1962, Anh trao trả độc lập cho U-gan-đa và Min-tơn Ô-bô-tê (Milton Obote) lên làm Tổng thống.
Tháng 01/1971, Tổng chỉ huy quân đội I-đi A-min (Idi Amin) làm đảo chính quân sự lật đổ Tổng thống Min-tơn Ô-bô-tê, lập chính phủ mới do ông làm Tổng thống.
Mặc dù có một số điều chỉnh theo hướng tích cực về đối nội, đối ngoại trong giai đoạn cuối, nhưng nhìn chung chính phủ A-min đã duy trì một thể chế độc tài, không hợp lòng dân. Tháng 3/1979, Mặt trận giải phóng dân tộc ra đời, lật đổ chế độ A-min. Cuối năm 1980, Đảng Đại hội Nhân dân U-gan-đa thắng cử và Ô-bô-tê - Lãnh tụ của Đảng lên làm Tổng thống. Do chính phủ Ô-bô-tê thi hành chính sách độc tài, phong trào du kích NRA (Quân đội Kháng chiến Quốc gia) của Mu-xê-vê-ni đã tẩy chay và quyết định thành lập chính phủ lâm thời ở Bắc Cam-pa-la.
Ngày 25/01/1986, NRA kiểm soát toàn bộ Cam-pa-lavà Mu-xê-vê-ni được cử làm Tổng thống kiêm Bộ trưởng Quốc phòng.
Trong những năm 1990, chính phủ do NRA kiểm soát xây dựng Hiến pháp mới (8/10/1995) và thiết lập chế độ Tổng thống phi đảng phái, chế độ chính trị đa đảng.
III. Thể chế nhà nước, chế độ chính trị, đảng phái chính trị
- U-gan-đa theo thể chế cộng hòa bán tổng thống. Tổng thống là người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ, được bầu theo phổ thông đầu phiếu, nhiệm kỳ 5 năm. Bầu cử Tổng thống tại U-gan-đa được bầu theo hệ thống 2 vòng, các ứng viên cần ít nhất 50% ở vòng 1. Hiến pháp sửa đổi năm 2005 từ bỏ giới hạn nhiệm kỳ của Tổng thống và tiến hành bầu cử đa đảng.
- Cơ cấu nghị viện: Hiến pháp U-gan-đa quy định Quốc hội gồm 529 nghị sỹ, nhiệm kỳ 5 năm. Tuy nhiên trong nhiệm kỳ 2021-2026, Quốc hội U-gan-đa có 556 thành viên.
- Đảng phái chính trị: Hiện có trên 20 đảng phái đang hoạt động, trong đó nổi bật là:
+ Đảng Phong trào Kháng chiến Toàn quốc (NRM): thành lập năm 1986, là Đảng cầm quyền, hiện được lãnh đạo bởi Tổng thống Giô-uê-ri Ka-gu-ta Mu-xê-vê-ni (từ tháng 01/1986).
+ Đảng Nền tảng thống nhất quốc gia (NUP): thành lập tháng 12/2004, là Đảng đối lập chính và hiện được lãnh đạo bởi ông Rô-bớt Ki-gu-lan-I Xen-ta-mu (Robert Kyagulanyi Ssentamu) (từ tháng 7/2020).
+ Đảng Diễn đàn vì sự thay đổi dân chủ (FDC): thành lập tháng 12/2004, hiện được lãnh đạo bởi ông Pa-trích A-mu-ri-át Ô-bôi (Patrick Amuriat Oboi) (từ tháng 11/2017).
IV. Tình hình
1. Chính trị nội bộ
Tình hình U-gan-đa nhìn chung tương đối ổn định. Ông Giô-uê-ri Ka-gu-ta Mu-xê-vê-ni thắng cử vào các năm 2006, tái đắc cử các năm 2011, 2016 và gần đây là 2021.
2. Kinh tế - Xã hội
- U-gan-đa có nguồn tài nguyên phong phú gồm đất canh tác, mỏ đồng, coban. Tháng 4/2010, một trữ lượng dầu lửa lên tới 700 triệu thùng đã được phát hiện ở đông U-gan-đa, và các nhà khai thác nhận định nước này có thể có thêm một trữ lượng dầu hỏa ước lượng trên 1,5 nghìn tỷ thùng.
Nông nghiệp vẫn là lĩnh vực quan trọng, thu hút trên 80% lực lượng lao động với sản phẩm chính gồm cà phê, chè, ngô, chuối, đường. Ngoài ra, U-gan-đa còn có thế mạnh về chăn nuôi gia súc và đánh bắt cá.
Công nghiệp khá phát triển, trong đó công nghiệp chế biến là chính, tiếp đó là dệt may, sản xuất xi-măng, sắt, thép, phụ tùng xe vận tải, phân bón, sản xuất hàng mỹ nghệ...
U-gan-đa đang thực hiện nhiều cải cách mạnh mẽ, ưu tiên phát triển nông nghiệp và các dịch vụ ICT, thực hiện “Tầm nhìn 2040” trở thành nước có thu nhập trung bình, triển khai các chính sách thương mại-đầu tư thông thoáng nhằm thu hút mạnh mẽ đầu tư nước ngoài. Năm 2018, kinh tế U-gan-đa bắt đầu khởi sắc, tăng trưởng GDP đạt 6,1% (tăng 30% so với giai đoạn từ 2010-2016) và đã được Liên hợp quốc ghi nhận nỗ lực giảm tỷ lệ nghèo đói trung bình từ 70% xuống còn khoảng 20% dân số.
+ Cơ cấu kinh tế: nông nghiệp 71.9%, công nghiệp 4.4%, dịch vụ 23.7%.
+ Các sản phẩm xuất khẩu chính: Cà phê, các sản phẩm từ cá, chè, bông, vàng…
+ Các sản phẩm nhập khẩu chính: Trang thiết bị, xe cộ, xăng dầu, vật tư y tế, ngũ cốc...
+ Các đối tác thương mại chính: Trung Quốc, Mỹ, Kê-ni-a, UAE, Ấn Độ, Nhật Bản…
- U-gan-đa xếp hạng 159/189 về chỉ số phát triển con người (HDI) năm 2020. Giáo giục công miễn phí cho trẻ em dưới 14 tuổi và bắt buộc đối với trẻ em dưới 6 tuổi. Tỷ lệ biết đọc và viết tương đối cao. Khoảng 76,53% tổng dân số trên 15 tuổi biết chữ. Hệ thống chăm sóc sức khỏe của U-gan-đa được xếp vị trí thứ 149/191 quốc gia trên thế giới. Tuổi thọ trung bình ước tính là 63,4 tuổi.
3. An ninh - quốc phòng
U-gan-đa hiện đang đối diện với nguy cơ mất an ninh do khủng bố, nhất là khu vực sát biên giới với CHDC Công-gô do hoạt động của Lực lượng Dân chủ đồng minh (ADF) - chi nhánh của IS tại khu vực Trung Phi. Thời gian qua, AFD được cho có liên quan đến một số vụ đánh bom khủng bố gây thương vong tại thủ đô Cam-pa-la.
V. Chính sách đối ngoại
U-gan-đa duy trì quan hệ theo hướng ôn hòa với tất cả các nước và là đồng minh quan trọng của Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố. U-gan-đa tham gia tích cực vào việc giải quyết các cuộc xung đột khu vực, nhất là các cuộc xung đột sắc tộc ở khu vực.
U-gan-đa là thành viên của Liên hợp quốc, Khối Thịnh vượng chung, IMF, Interpol, Liên minh châu Phi (AU), Thị trường chung Đông-Nam Phi (COMESA)…
B. QUAN HỆ VIỆT NAM - U-GAN-ĐA
I. Quan hệ chính trị
- Thiết lập quan hệ ngoại giao: Việt Nam và U-gan-đa thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 09/02/1973.
- Cơ quan đại diện: Hai nước chưa mở Đại sứ quán tại thủ đô của nhau. Hiện nay, Đại sứ quán Việt Nam tại Tan-da-ni-a kiêm nhiệm U-gan-đa. Đại sứ quán U-gan-đa tại Ma-lai-xi-a kiêm nhiệm Việt Nam.
Từ năm 2017, Việt Nam chính thức cử ông Kinh Mu-len-ga Au-gút-xtút Xi-giơ (King Mulenga Augustus Ceasor) người U-gan-đa làm Lãnh sự danh dự tại U-gan-đa.
- Hoạt động trao đổi đoàn:
+ Đoàn Việt Nam thăm U-gan-đa: Tháng 7/2010, Thứ trưởng Đoàn Xuân Hưng, Đặc phái viên của Thủ tướng tham dự Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Phi tại U-gan-đa.
+ Đoàn U-gan-đa thăm Việt Nam: Phó Thủ tướng Uganda Hen-ri Ca-giu-ra (Henry Kajura) thăm (9/2014) Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tiếp xã giao đoàn; Quốc Vụ khanh Bộ Ngoại giao U-gan-đa Hen-ri Ô-ri-êm Ô-kê-lô (Henry Oryem Okello) (01/2019); Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp, Chăn nuôi và Thủy sản Mờ-ba-li-bu-li-a Cờ-rít-tô-phơ Ki-ban-gian-ga (Mbalibulha Christopher Kibanzanga) (3/2019).
II. Hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư
1. Thương mại
Kim ngạch thương mại năm 2021 đạt 14,3 triệu USD, tăng 39,8% so với năm 2020. Việt Nam xuất chủ yếu sắt thép, sản phẩm dệt may, máy móc, thiết bị và phụ tùng, điện thoại các loại và linh kiện; và nhập chủ yếu thức ăn gia súc và nguyên liệu, cà phê, gỗ và sản phẩm gỗ. Trước đó, kim ngạch thương mại năm 2020 đạt 10,28 triệu USD, giảm mạnh so với mức 21,3 triệu USD năm 2018.
2. Đầu tư
Tính đến tháng 6/2022, U-gan-đa đầu tư trực tiếp 02 dự án với tổng vốn đầu tư 0,04 triệu USD trong lĩnh vực bán buôn, bán lẻ; sửa chữa ô tô, xe máy tại Thành phố Hồ Chí Minh. Việt Nam có 02 dự án đầu tư sang U-gan-đa với tổng mức đầu tư 35,5 triệu USD trong các lĩnh vực khai khoáng và xây dựng.

III. Hợp tác trong các lĩnh vực khác
Hợp tác trong các vấn đề khu vực và đa phương: Hai nước thường xuyên phối hợp, ủng hộ lẫn nhau trên các diễn đàn đa phương, nhất là trong khuôn khổ Liên hợp quốc. U-gan-đa ủng hộ Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền (2014-2016); Ủy ban công ước Quyền trẻ em (2013-2017); Ủy ban Luật pháp Quốc tế (2017-2021); ECOSOC (2016-2018); Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (2020-2021).
IV. Cộng đồng Việt Nam tại U-gan-da
Có khoảng 250 người Việt đang làm ăn, sinh sống tại U-gan-đa, chủ yếu buôn bán các mặt hàng bông, gỗ, khoáng sản nhưng hầu hết kinh doanh nhỏ lẻ. Tuy nhiên, một phần đã về nước do tác động của đại dịch Covid-19.
V. Các Hiệp định, thỏa thuận đã ký kết giữa hai nước
Biên bản ghi nhớ (MOU) hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản (03/2019).
VI. Thông tin Cơ quan đại diện
Đại sứ quán Việt Nam tại Tan-da-ni-a kiêm nhiệm U-gan-đa
Địa chỉ: Plot 15 Bongoyo Road, Oysterbay, PO box 9724 Dar es Salaam
ĐT: +255 222 664 535
Fax: +255 222 664 537
Email: vnemb.tz@mofa.gov.vn; vnemb.taz2009@yahoo.com.vn

Đại sứ quán U-gan-đa tại Ma-lai-xi-a kiêm nhiệm Việt Nam
Địa chỉ: Plaza OSK Level 10, Jalan Ampang, 50450
Kuala Lumpur, Malaysia
Tel: (+60) (3) 2078 2420
Fax: (+60) (3) 2078 0934
Email: malaysia@mofa.go.ug
Tháng 8/2022

Back

Top page