Bộ
trưởng Ngoại giao: Vê-rô-ni-ca Ma-ca-mu (Verónica Macamo, 17/01/2020)
II. Lịch sử:
- Từ thế kỷ 15, Mô-dăm-bích là thuộc địa của Bồ Đào Nha.
- Ngày 25/6/1962,
Mặt trận Giải phóng Mô-dăm-bích
(FRELIMO) ra đời. Tháng
2/1977 tại Đại hội III, Mặt trận Giải phóng Mô-dăm-bích tuyên bố chuyển thành
Đảng FRELIMO lấy chủ nghĩa Mác Lê-nin làm nền tảng tư tưởng. Đảng FRELIMO đã
lãnh đạo cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân Mô-dăm-bích chống thực dân Bồ,
góp phần lật đổ chính quyền độc tài Bồ Đào Nha (25/4/1974). Chính quyền mới
Bồ Đào Nha ký hiệp định Lu-xa-ca (7/9/74) công nhận quyền độc lập của Mô-dăm-bích.
Ngày 25/6/1975, Chủ tịch FRELIMO, Xa-mo-ra Ma-sen tuyên bố thành lập nước CHND Mô-dăm-bích
(nay là CH Mô-dăm-bích). Liên xô cũ, các nước XHCN tích cực giúp Mô-dăm-bích về
quân sự, chính trị và kinh tế. Mỹ, phương Tây, Nam Phi giúp đỡ, huấn luyện lực
lượng đối địch RENAMO thành công cụ chống Chủ nghĩa Cộng sản ở Mô-dăm-bích,
tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại, ngăn chặn sự ủng hộ đối với ANC.
- Qua trung gian của I-ta-li-a,
Chính phủ Mô-dăm-bích đã đàm phán trực tiếp với Đảng phong trào kháng chiến Mô-dăm-bích
(RENAMO) nhằm tìm ra giải pháp chính trị cho cuộc nội chiến kéo dài 16 năm.
- Ngày 4/10/1992, với sự
chứng kiến của LHQ, Mỹ, Pháp, Bồ Đào Nha, Tổng thống Mô-dăm-bích Giô-a-kim
Si-xa-nu và lãnh tụ RENAMO, A-phôn-xu Đờ-la-ca-ma đã ký Hiệp định hoà bình về Mô-dăm-bích
quy định ngừng bắn.
- Tháng 10/1994, Mô-dăm-bích tổ
chức tổng tuyển cử đa đảng lần đầu tiên. Ông Giô-a-kim Si-xa-nu đắc cử Tổng
thống, Đảng FRELIMO giành được 129/250 ghế đại biểu Quốc hội. Ngày 9/12/1994,
Tổng thống Si-xa-nu tuyên thệ nhậm chức và thành lập Chính phủ đoàn kết, hòa
hợp dân tộc.
- Tháng 10/2014, Mô-dăm-bích
tổ chức Tổng tuyển cử. Ông Phi-líp Gia-xin-tu Ni-u-xi, Cựu Bộ trưởng Quốc phòng
đã đắc cử và nhậm chức tháng 1/2015.
- Ngày 06/8/2019, lãnh tụ 2
Đảng FRELIMO và RENAMO đã ký Hiệp định Hòa bình và Hòa giải Maputo, chấm dứt 44
năm đối đầu.
- Ngày 15/10/2019, Mozambique
đã tổ chức Tổng tuyển cử. Đảng FRELIMO và đương kim Tổng thống Filipe Jacinto
Nyusi đã giành thắng lợi với 73% số phiếu bầu cho nhiệm kỳ 2020-2025.
III. Chính trị:
1. Đối nội:
- Thế chế chính trị: Cộng hòa
Tổng thống. Tổng thống là người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ, có nhiệm kỳ 5
năm, không quá 2 nhiệm kỳ. Tổng thống chỉ định Thủ tướng và nội các. Không có
Phó Tổng thống và Phó Thủ tướng.
- Đảng cầm quyền: Mặt trận
Giải phóng Mô-dăm-bích (FRELIMO)
- Các đảng đối lập:
+ Đảng Phong trào kháng chiến
Mô-dăm-bích (RENAMO)
+ Đảng Phong trào dân chủ Mô-dăm-bích
(MDM)
2. Đối ngoại:
- Mô-dăm-bích
tích cực tham gia giải quyết xung đột, tăng cường hợp tác đấu tranh bảo vệ lợi
ích chính đáng của các nước châu Phi và các nước đang phát triển. Mô-dăm-bích
là thành viên tích cực của Liên minh châu Phi (AU), KLK, Cộng đồng các nước nói
tiếng Bồ Đào Nha (PALOP), Khối liên hiệp Anh (Commonwealth), Cộng đồng Phát
triển miền Nam châu Phi (SADC)...
- Gần đây, Mô-dăm-bích đang thực hiện chính sách hướng Đông:
tăng cường hợp tác với các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật
Bản, Ấn Độ.
IV. Kinh tế:
-
Cơ cấu kinh tế của Mô-dăm-bích: nông nghiệp 28,7%, chiếm 70% lao động,
công nghiệp 26,9%, dịch vụ 44,7%. Nông sản chính là bông, hạt điều,
ngũ cốc, cùi dừa, chè, sắn, mía, lạc... Nền kinh tế nước này còn dựa vào xuất
khẩu điện (thủy điện), than đá, khí gas, nhôm, hải sản, cung cấp dịch vụ cảng,
đường giao thông quá cảnh cho các nước láng giềng.
- Thời gian qua, Chính phủ Mô-dăm-bích
tập trung xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực, tích cực kêu gọi
đầu tư nước ngoài, tăng cường xây dựng cơ sở hạ tầng, phát huy nội lực
xây dựng đất nước. Nhờ đó, Mô-dăm-bích đã đạt nhiều thành công trong cải
cách kinh tế.
- Hiện nay, Chính phủ Mô-dăm-bích
đang nỗ lực chống tham nhũng và cải cách thủ tục hành chính nhằm thu hút đầu tư
nước ngoài. Các nguồn đầu tư hiện chủ yếu tập trung khai thác than, khí gas và
xây dựng cơ sở hạ tầng.
Một số thông tin kinh tế cơ bản (2018) :
+ GDP (thực tế) : 37,39
tỷ USD
+ GDP (PPP) bình quân đầu
người : 1.300 USD
+ Tăng trưởng GDP thực tế: 2%
+ Cơ cấu ngành: nông nghiệp 28,1%, công nghiệp 21,6%, dịch vụ 50,2%.
+ Xuất khẩu: 4,7 tỷ USD (chủ
yếu là nhôm, hạt điều, bông, đường, gỗ…)
+ Đối tác xuất khẩu: Nam Phi
(30,4%), Ý (9,8%), Trung Quốc (9,4%)...
+ Nhập khẩu: 5 tỷ USD (chủ
yếu là máy móc, phương tiện vận tải, nhiên liệu, hóa chất, lương thực, hàng may
mặc).
+ Đối tác nhập khẩu: Nam Phi
(26%), Ấn Độ (13,9%), Trung Quốc (12,6%)...
V. Quan hệ Việt Nam - Mô-dăm-bích:
1. Quan
hệ chính trị - ngoại giao:
- Việt Nam và Mô-dăm-bích lập quan hệ ngoại
giao 25/6/1975. Hai nước có quan hệ hữu nghị truyền thống, đã từng ủng hộ lẫn
nhau trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và sự nghiệp xây dựng, phát
triển kinh tế ở mỗi nước. Ta lập ĐSQ tại Mô-dăm-bích năm 1976 và tạm đóng cửa năm
1990 do khó khăn kinh tế. Tháng 5/2009, ta mở lại ĐSQ. Tháng 10/2007, Mô-dăm-bích
lập Văn phòng Lãnh sự danh dự Mô-dăm-bích tại Hà Nội; tháng 8/2011 mở ĐSQ tại
Hà Nội.
- Trao đổi đoàn:
+ Các đoàn Việt
Nam: Phó Chủ tịch
Nguyễn Hữu Thọ (1978); Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình dự Hội nghị KLK (1979), Phó
Thủ tướng Võ Nguyên Giáp (1980), Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (3/1995),
Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa (11/2003), Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh (4/2008),
đ/c Trương Tấn Sang UVBCT, Thường trực BBT (7/2009), Bộ trưởng Bộ Công an Lê
Hồng Anh (6/2011); Thứ trưởng nông nghiệp Diệp Kỉnh Tần (11/2009, 9/2011 và
5/2012), Chủ tịch UBND Tỉnh Bình Phước (3/2012), Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình dự
kỷ niệm 50 năm thành lập FRELIMO (6/2012), Phó Trưởng Ban Đối ngoại TW dự Đại
hội lần thứ 10 Đại hội Đảng FRELIMO (9/2012), Chủ tịch UBND Tiền Giang thăm
tỉnh Ma-pu-tu (11/2012), Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh (8/2013), Chủ tịch
UBND Tiền Giang (6/2015), Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải (tháng 7/2015); Chủ tịch
nước Trương Tấn Sang (3/2016); UVBCT Nguyễn Văn Bình (12/2016); Thứ trưởng Bộ
Quốc phòng Nguyễn Chí Vịnh (tháng 3/2017); UVTW Đảng, Bí thư tỉnh ủy Tuyên
Quang (tháng 9/2017), UVBCT-Thường trực BBT Trần Quốc Vượng (12/2018); BTr Công
an Tô Lâm (12/2019).
+ Các đoàn Mô-dăm-bích: Tổng thống Xa-mo-ra Ma-sen (1984), Tổng Thư
ký FRELIMO (7/1996), Bộ trưởng Khoa học công nghệ (9/2005), Bộ trưởng Ngoại
giao và Hợp tác quốc tế (8/2006), Tổng thống Ác-man-đu Ghe-bu-da (1/2007), Bộ
trưởng Nội vụ (4/2008), Thủ tướng Lu-i-da Đi-ô-gu (6/2008), Bộ trưởng Công
thương (12/2008), Bộ trưởng Du lịch (12/2008), Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác
(4/2009), Bộ trưởng Nông nghiệp (3/2010), Tổng Thư ký FRELIMO (6/2010), Thủ
tướng Ai-rét A-li (9/2010), Bộ trưởng Quốc phòng (3/2011), Thứ trưởng Nội vụ
(9/2011), Thứ trưởng Giáo duc – Giám đốc trường Đảng FRELIMO (10/2011); Thứ
trưởng Tài chính (11/2011), Bộ trưởng Giao thông và Truyền thông (102012), Bộ
trưởng Nông nghiệp (3/2013), Bộ trưởng Nội vụ (5/2013), Bộ trưởng Kế hoạch và
Phát triển (6/2013), Tổng Thư ký Đảng FRELIMO thăm Việt Nam 01-6/8/2013, UV BCT
Cựu Bộ trưởng Quốc phòng viếng Đại tướng Võ Nguyên Giáp 10/2013, Thứ trưởng
Ngoại giao Ba-xi-ao Cô-lô-ma (6/2014-họp UBHH 3), Bộ trưởng Giáo dục Giôn
Au-gút-xtu (6/2014), Bộ trưởng GTVT (5/2016), Bộ trưởng Nội vụ (11/2016), Thủ
tướng Mô-dăm-bích (tháng 7/2017), Tổng Chưởng lý (tháng 8/2018), cựu Tổng thống
Armando Emilio Guebuza viếng Chủ tịch nước Trần Đại Quang (9/2018);
- Thỏa thuận hợp tác đã kí:
Hiệp định khung về hợp tác
kinh tế, văn hoá và khoa học công nghệ (2003); Hiệp định Thương mại (2003);
Nghị định thư về hợp tác giữa 2 Bộ Ngoại giao (2003); Hiệp định Khuyến khích và
Bảo hộ đầu tư (1/2007); Hiệp định hợp tác nông nghiệp (2007); Hiệp
định hợp tác y tế (2007); Hiệp định hợp tác Khoa học ký thuật và kinh tế trong lĩnh vực Nông nghiệp (2007);
Biên bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực thủy sản (2007); Hiệp định hợp tác giáo
dục (2008); Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao hoặc
công vụ (2008); Nghị định thư thành lập UBLCP về hợp tác kinh tế, văn hóa, khoa
học kỹ thuật và công nghệ (2008); Nghị định thư về hỗ trợ kỹ thuật trong lĩnh
vực giáo dục và đào tạo (2008); Biên bản kỳ họp lần thứ nhất Ủy ban Liên chính
phủ (2009); Hiệp định tránh đánh thuế song trùng và gian lận thuế
(2010); Hiệp định hợp tác phòng chống tội phạm (2011); Biên bản ghi nhớ về hợp tác Quốc phòng (2011); Biên bản kỳ họp lần thứ 2 Ủy ban Liên chính phủ
(2011), Hiệp định giữa 2 Chính phủ về hợp tác nghiên cứu phát triển cây lương
thực và cây thực phẩm tại Mô-dăm-bích giai đoạn 2013-2017 (3/2014); Bản ghi nhớ
về Hợp tác ngân hàng (4/2014); Biên bản kỳ họp lần thứ 3 Ủy ban liên Chính phủ
(6/2014), Nghị định thư hợp tác giáo dục (6/2014) và phụ lục (3/2016); Bản ghi
nhớ hợp tác giữa VCCI và Liên đoàn doanh nghiệp Mô-dăm-bích (3/2016); Bản ghi
nhớ về hợp tác bảo tồn và bảo vệ động vật hoang dã; Hiệp định vận tải hàng
không (ký tắt) (tháng 7/2017); Hiệp định dẫn độ (12/2019); Hiệp định chuyển
giao người bị kết án phạt tù (12/2019).
- Cơ chế hợp tác:
+ Ủy ban liên Chính phủ:
Thành lập năm 2008, họp lần 1 tháng 3/2009 tại Hà Nội, đang chuẩn bị cho họp lần
4 tại Mô-dăm-bích nhưng bạn chưa thu xếp tổ chức được. Đồng chủ tịch phân ban
phía Việt Nam do Bộ Nông nghiệp chủ trì và phía Mô-dăm-bích là Bộ Kế hoạch và
Phát triển (lần 1) và Bộ Ngoại giao (lần 2-3).
+ Tham vấn chính trị giữa 2
Bộ Ngoại giao họp phiên đầu tiên tháng 7/2017 tại Hà Nội.
2. Quan hệ kinh tế:
- Thương mại: Từ năm 2006 đến năm 2010, kim ngạch trao
đổi thương mại Việt Nam – Mô-dăm-bích tăng hơn 3 lần (từ 13,83 lên 45,35 triệu
USD). Trao đổi thương mại tăng đều, đến năm 2014 có dấu hiệu giảm sút do Mô-dăm-bích
giảm nhập khẩu gạo, clanke, dây điện và dây cáp điện từ Việt Nam. Năm 2018,
kinh ngạch thương mại hai chiều đạt 122 triệu USD trong đó ta xuất hơn 65 triệu
USD và nhập hơn 57 triệu USD chủ yếu là điều, than, thức ăn gia súc...
- Đầu tư: Hiện Việt Nam có tập đoàn Viettel và Hapro đang đầu tư tại
Mô-dăm bích.
Công ty Movitel (liên doanh
giữa Viettel và SPI với tổng vốn đầu tư gần 500 triệu USD trong đó Viettel đóng
góp 70%) khai trương mạng di động tháng 5/2012 đến nay đã trở thành mạng viễn
thông có nhiều thuê bao và phủ sóng rộng nhất Mô-dăm-bích. Ngoài ra, Movitel
còn triển khai lắp đặt 4 hệ thống truyền hình trực tuyến (Đảng Frelimo, Phủ
Tổng thống, Bộ Quốc phòng, Bộ Nội vụ), cung cấp dịch vụ internet miễn phí cho
trên 2.600 trường học (trong tổng số hơn 4.000 trường đã cam kết), xây dựng
miễn phí trường Trung học Thông tin cho Bộ Quốc phòng Mô-dăm-bích, tài trợ cho nhiều chương trình xã hội,
một số hoạt động truyền thông cho Chính phủ.
3. Các lĩnh vực khác:
- Hợp tác chuyên gia: hiện nay ta có 5 chuyên gia giáo dục, 8
chuyên gia nông nghiệp và 8 chuyên gia y tế đang làm việc tại Mô-dăm-bích. Bộ Nông nghiệp & PTNT đã cử nhiều đoàn
chuyên gia tham gia vào các chương trình an ninh lương thực của Mô-dăm-bích.
- Nông nghiệp: Việt Nam và Mô-dăm-bích có nhiều dự án hợp
tác song phương, ba bên, chia sẻ kinh nghiệm và đào tạo kỹ thuật phát triển
nông nghiệp, thủy sản. Tháng
3/2014, hai bên đã ký Dự án
Hợp tác nghiên cứu phát triển cây lương thực và cây thực phẩm tại Mô-dăm-bích giai
đoạn 2013 – 2017 (Tổng kinh phí 2,17 triệu USD; Chính phủ Việt Nam góp 1,96
triệu USD, hiện Mô-dăm-bích chưa góp vốn đối ứng 210.000 USD).
- Giáo dục:
+/ Đến nay, ta đã đào tạo 2
khóa học chính trị ngắn hạn cho 40 cán bộ Mô-dăm-bích (2011; 2016). Từ
2015, Học viện Chính trị hành chính quốc gia Hồ Chí Minh sẽ cấp 02 học bổng
Tiến sĩ cho Mô-dăm-bích.
+/ Trao đổi học bổng giữa
Việt Nam và Mô-dăm-bích đã triển khai được 6 đợt. Từ 2015, Việt Nam tăng lên 10 suất học bổng đại học
cho sinh viên Mô-dăm-bích.
+/ Tháng 8/2016, Mô-dăm-bích đề
nghị Việt Nam nhận giáo viên sang dạy tiếng Bồ Đào Nha theo khuôn khổ HĐ hợp
tác GTĐT ký 2008.
- Quốc phòng: Cục Công nghiệp và Tổng Cục Kinh tế Bộ
Quốc phòng đã khảo sát một số dự án đầu tư trên các lĩnh vực: đóng tàu, khai
khoáng, may mặc, xây dựng... Bộ trưởng Quốc Bạn dự kiến thăm ta nhưng chưa thực
hiện được.
+/ Tháng 8/2016, Bộ Quốc
phòng Mô-dăm-bích gửi danh sách 02 sỹ quan sang học tiếng Việt theo chương
trình của Cục Đối ngoại.
- An ninh: Bộ Công An Việt Nam Hỗ trợ bạn huấn
luyện 03 khóa chống bạo loạn, bắn tỉa, chất nổ và giải cứu con tin cho 65 sỹ
quan Mô-dăm-bích.
- Dầu khí: Petrovietnam đã ký 2 thỏa thuận hợp tác trong lĩnh
vực Dầu khí và Đầu tư giữa Petrovietnam với Tổng Cty Dầu khí Quốc gia Mô-dăm-bích
(ENH) và Cơ quan Quản lý đầu tư Mô-dăm-bích (SPI).
- Du lịch: Hai bên đang trao đổi dự thảo Hiệp định
hợp tác văn hóa du lịch.
4. Cộng đồng người Việt ở Mô-dăm-bích: Số lượng người Việt Nam tại Mô-dăm-bích tăng
nhanh trong những năm qua từ 60 người (2009) lên 500 (2013) và hiện dao
động trong khoảng 300 người phân
bổ trên 11 tỉnh thành của Mô-dăm-bích.
