BỘ NGOẠI GIAO

         ---o0o---

TÀI LIỆU CƠ BẢN

VỀ NƯỚC CỘNG HÒA XU-ĐĂNG VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM

I. Khái quát:

- Tên nước: Cộng hòa Xu-đăng (Republic of the Sudan)

- Thủ đô: Khác-tum (Khartoum)

- Vị trí: đông bắc châu Phi, Bắc giáp Ai cập, Li-bi; Đông giáp biển Đỏ,
Ê-ti-ô-pi-a; Tây giáp Sát, Trung Phi; Nam giáp Cộng hoà Nam Xu-đăng.

- Khí hậu: Xu-đăng có khí hậu sa mạc.

- Diện tích: 1.861.484 km²

- Dân số: 40,8 triệu người (2018)

- Dân tộc: Ả-rập (70%) và khoảng hơn 400 bộ tộc khác

- Tôn giáo: Đạo Hồi là Quốc đạo (dòng Sun-ni)

- Ngôn ngữ: tiếng Ả-rập

- Đơn vị tiền tệ: Bảng Xu-đăng; 1USD = 6,72 Bảng (2017)

- Quốc khánh: 1/1/1956 (ngày giành độc lập từ Anh và Ai Cập)

- Ngày 11/4, Tổng thống Omar al-Bashir bị quân đội bắt giữ và tuyên bố thực hiện Chính phủ chuyển tiếp với người đứng đầu là Thượng tướng Abdel Fattah Abdelrahman Burhan.

- Thủ tướng – kiêm Phó Tổng thống thứ nhất: Ba-cờ-ri Hát-xan Xa-lê (Bakri Hassan Saleh) (Xu-đăng xóa bỏ vị trí Thủ tướng năm 1989 và tái lập ngày 1/3/2017)

- Ngoại trưởng: An-đi-đi-ri Mô-ha-mét A-mơ (al-Didiri Mohamed Ahmed) (từ 5/2018)

II. Lịch sử:

Từ năm 1.800 đến 1.000 trước Công nguyên, Xu-đăng bị các triều đại Ai Cập cổ đại thống trị. Năm 750, Vương quốc Cớt được tạo lập ở miền Bắc Xu-đăng. Thế kỷ VI sau Công nguyên, đạo cơ đốc thâm nhập Xu-đăng; thế kỷ XV người Ả-rập vào Xu-đăng, đồng thời đạo Hồi cũng được truyền bá vào đây.

Năm 1898, Xu-đăng bị Anh chiếm và trở thành thuộc địa của Anh, chịu sự cai quản gián tiếp của Anh thông qua Ai Cập. Ngày 12/2/1953, Anh và Ai Cập đã ký Hiệp định công nhận quyền tự quyết của Xu-đăng. Ngày 1/1/1956, Xu-đăng tuyên bố độc lập, thành lập nước Cộng hoà Xu-đăng. Tháng 9/1983, Chính phủ Xu-đăng áp đặt luật Hồi giáo trên cả nước. Để chống lại chính sách này, nhân dân miền Nam không theo đạo Hồi (chiếm 25% dân số) thành lập lực lượng Quân đội Giải phóng Nhân dân Xu-đăng (SPLA) và đấu tranh vì độc lập của miền Nam Xu-đăng. Ngày 30/6/1989, quân đội Xu-đăng tiến hành đảo chính lật đổ chính phủ, tuyên bố thành lập Hội đồng chỉ huy Cách mạng cứu nước do tướng An Ba-sia đứng đầu. Thực hiện Hiệp định Hoà bình đạt được năm 2005 tại Kê-ni-a, tháng 1/2011, nhân dân miền Nam đã tiến hành trưng cầu dân ý về quy chế của miền Nam và Nam Xu-đăng chính thức tách khỏi Xu-đăng để trở thành quốc gia độc lập ngày 11/7/2011.

III. Chính trị:

Ngày 28/4/2015, với 94% số phiếu bầu, ông An Ba-sia tái đắc cử nhiệm kỳ tổng thống mới, kéo dài thời gian cầm quyền thêm 5 năm (từ 1989). Đảng Quốc đại của ông An Ba-sia hiện nắm 323 ghế trong tổng số 426 ghế tại Quốc hội.

Từ tháng 2/2003, các nhóm vũ trang tại các bang Đa-phua, Nin Xanh và Nam Cóc-đô-phan nổi dậy chống Chính phủ. Cuôc chiến giữa Chính phủ Xu-đăng và các nhóm vũ trang kéo dài khiến hàng trăm nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người mất nhà cửa. Tháng 10/2015, Chính phủ Xu-đăng lần đầu tiên tổ chức đối thoại chính trị với các lực lượng ly khai dưới sự bảo trợ của Liên minh châu Phi (AU) và bước đầu tạo được cơ sở cho hòa giải và hòa hợp dân tộc. Tháng 8/2016, 3 trong số các nhóm vũ trang đã đồng ý ký thỏa thuận hòa bình do AU làm trung gian.

Các cuộc biểu tình tại Sudan bắt đầu từ tháng 12/2018 tại thủ đô Khartoum và một số thành phố như Darfur, Atbara, Gedaref và Kassala khi Chính phủ tăng gấp 3 lần giá bánh mì và một số loại nguyên liệu. Tháng 2/2019, Tổng thống al-Bashir tuyên bố tình trạng khẩn cấp 1 năm và kêu gọi Quốc hội hoãn sửa đổi Hiến pháp. Động thái này được cho là nhằm giúp ông kéo dài thêm một nhiệm kỳ Tổng thống nữa trong cuộc bầu cử năm 2020. Ngày 11/4, Tổng thống Omar al-Bashir bị quân đội bắt giữ và tuyên bố thực hiện Chính phủ chuyển tiếp với người đứng đầu là Thượng tướng Abdel Fattah Abdelrahman Burhan.

Các cuộc biểu tình vẫn liên tục diễn ra, đại diện người biểu tình gửi tài liệu 2 trang đến Hội đồng quân sự, yêu cầu lập một hội đồng dân sự điều hành đất nước trong đó vẫn có sự tham gia của quân đội. Hội đồng quân sự chấp thuận đáp ứng một số yêu cầu như chống tham nhũng nhưng từ chối trao lại quyền lực.

IV. Đối ngoại:

Xu-đăng thực hiện chính sách đối ngoại độc lập, không liên kết, có quan hệ tốt với các nước Ả-rập, châu Phi và Trung Quốc. Trung Quốc có nhiều dự án đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng và dầu mỏ tại nước này. Xu-đăng là thành viên của LHQ, Liên minh châu Phi (AU), Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC), Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), quan sát viên của Tổ chức thương mại thế giới (WTO)...

Phê phán tình hình nhân quyền và cáo buộc Xu-đăng hỗ trợ chủ nghĩa hồi giáo cực đoan, từ năm 1997, Mỹ xếp Xu-đăng vào "danh sách các nhà nước khủng bố" và áp đặt luật cấm vận kinh tế hoàn toàn với Xu-đăng. Năm 2009, Tòa án hình sự Quốc tế (do Mỹ, Pháp, Anh, Đức ủng hộ) ra lệnh bắt Tổng thống Xu-đăng lần 1 với tội danh "tội ác chống lại loài người" và "tội ác chiến tranh"; năm 2010, ra lệnh bắt lần 2 với tội danh "diệt chủng". Tháng 1/2017, trước khi rời nhiệm sở, Tổng thống Mỹ Ô-ba-ma đã ký sắc lệnh nới lỏng lệnh cấm vận thương mại đối với Xu-đăng trong vòng 6 tháng (sẽ xem xét dỡ bỏ một số cấm vận vào ngày 12/7/2017). Ngày 12/10/2017, Mĩ đã chính thức dỡ bỏ cấm vận kinh tế với Xu-đăng. Tuy nhiên, nước này vẫn nằm trong danh sách các nước tài trợ cho khủng bố.

          Mặc dù đã ký với Nam Xu-đăng ngày các Hiệp định về an ninh biên giới và phí vận chuyển dầu năm 2012, Xu-đăng vẫn có tranh chấp về phân định biên giới với Nam Xu-đăng và tố cáo Nam Xu-đăng ủng hộ các nhóm phiến quân tại Xu-đăng, gây căng thẳng trong quan hệ hai nước.

V. Kinh tế:

Xu-đăng là nước nông nghiệp với diện tích đất canh tác 20 triệu ha; lao động nông nghiệp chiếm 80% lực lượng lao động; sản phẩm chính là cao lương, kê, lúa mỳ, bông, lạc, ngô, hướng dương... Công nghiệp kém phát triển, chủ yếu tập trung vào các ngành dệt, xi-măng và chế biến thực phẩm.

Trước đây Xu-đăng có nhiều tiềm năng về dầu lửa với trữ lượng đứng thứ 3 tại châu Phi, tuy nhiên chủ yếu nằm ở khu vực nay thuộc Nam Xu-đăng (chiếm 75% dự trữ và 80% nguồn thu). Tăng trưởng kinh tế Xu-đăng đạt 3,7% trong năm 2017 và dự báo sẽ dần phục hồi trong các năm tới nhờ việc Mỹ tạm nới lỏng lệnh cấm vận kinh tế. Xu-đăng là một trong những nước thu hút FDI hàng đầu châu Phi (1,05 tỷ USD năm 2017), chủ yếu vào các lĩnh vực nông nghiệp và năng lượng. Xu-đăng chủ trương đẩy mạnh chính sách hướng Đông, tranh thủ sự giúp đỡ của các nước bạn bè, trong đó có Việt Nam, phát triển các lĩnh vực nông nghiệp, khai khoáng, công nghiệp… nhằm đa dạng hóa nền kinh tế.

Các chỉ tiêu kinh tế năm 2018: Cơ cấu kinh tế: nông nghiệp 39,6%, công nghiệp 2,6%, dịch vụ 57,8%; GDP đạt 187 tỷ USD; GDP bình quân đầu người 4.586 USD; tăng trưởng GDP đạt 3,2% (2018).

VI. Quan hệ với Việt Nam:

a. Quan hệ chính trị, kinh tế:

- Việt nam và Xu-đăng thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 26/8/1969; Bạn tích cực ủng hộ cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta. Khi Bác Hồ mất, Chủ tịch Hội đồng cách mạng Xu-đăng cử đặc phái viên sang dự lễ tang. Năm 2009, Xu-đăng mở Đại sứ quán thường trú tại Việt Nam. Tháng 8/2011, Xu-đăng cử Lãnh sự danh dự tại Tp Hồ Chí Minh. Tháng 2/2014, ta cử Lãnh sự danh dự tại Xu-đăng. Do khó khăn về kinh tế, Sudan dự định đóng sứ quán tại Hà Nội vào tháng 8/2018.

          - Hai nước thường xuyên phối hợp chặt chẽ và ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn quốc tế: Xu-đăng ủng hộ Việt Nam ứng cử vào Hội đồng Nhân quyền nhiệm kỳ 2014 - 2016, Hội đồng Kinh tế và Xã hội nhiệm kỳ 2016-2018. Hai bên đang trao đổi thời gian tổ chức Tham vấn chính trị lần V tại Khắc-tum. UBHH Việt Nam – Xu-đăng đã họp lần thứ 2 từ 10 – 12/10/2016 tại Hà Nội (Bộ NN&PTNT là Chủ tịch phân ban). Ta đang vận động Xu-đăng ủng hộ Việt Nam vào Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ 2020-2021.

- Do Xu-đăng bị cấm vận về thanh toán quốc tế của Mỹ nên trao đổi thương mại song phương còn khiêm tốn. Kim ngạch thương mại năm 2018 đạt 37 triệu USD, ta xuất siêu chủ yếu với các mặt hàng dệt may, máy móc, thiết bị, sắt thép các loại, hạt tiêu, hải sản… Xu-đăng đã công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường (2/2014).

- Tháng 3/2016, Công ty Cổ phần In Hà Nội ký với Bộ giáo dục Xu-đăng gói thầu in ấn sách trị giá 2,5 triệu USD. Gói thầu là một phần trong dự án phục hồi và phát triển giáo dục cơ bản của Xu-đăng, với tổng kinh phí 76,5 triệu USD do World Bank tài trợ.

- Các lĩnh vực hợp tác: Về nông nghiệp, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ đã hợp tác với Xu-đăng thành lập trung tâm nghiên cứu giống lúa tại bang Bắc Xu-đăng và trồng thử nghiệm lúa tại bang Nin Trắng cho năng suất 9-10 tấn/ha. Tuy nhiên, sau khi kết thúc giai đoạn 1 của dự án (2009-2012), do phía Xu-đăng gặp khó khăn về tài chính nên dự án không được tiếp tục. Về dầu khí, Petro Vietnam đã tiến hành khảo sát một số lô dầu ở Xu-đăng, nay tạm dừng. Về Viễn thông, Viettel đánh giá Xu-đăng là thị trường có tiềm năng, nhưng chưa tham gia đầu tư do lo ngại tình hình an ninh, chính trị bất ổn.

b. Trao đổi đoàn:

- Đoàn ra: Đặc phái viên của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và Cộng hoà miền Nam Việt Nam (8 và 12/1969); Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Phú Bình (2001); Thứ trưởng Ngoại giao Vũ Dũng (7/2006); Đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ, Thứ trưởng Ngoại giao Đoàn Xuân Hưng (6/2011); Thứ trưởng Công thương Lê Dương Quang (7/2013); Thứ trưởng Nông nghiệp Vũ Văn Tám dự Kỳ họp thứ nhất UBHH (4/2014), Trợ lý BT Ngoại giao Phạm Sanh Châu (12/2016), đoàn Ban đối ngoại TW dự Hội thảo về Phát triển bền vững (12/2017).

- Đoàn vào: Tổng thống An Ba-sia (9/1995); Thứ trưởng Ngoại giao (5/2003); Bộ trưởng Nông Lâm nghiệp (dự hội thảo Việt Nam – châu Phi tháng 5/2003); Bộ trưởng Ngoại giao (5/2005); Trợ l‎ý Tổng thống, Phó Chủ tịch Đảng Quốc đại (3/2007); Đặc phái viên Tổng thống, Bộ trưởng Kinh tế, Tài chính (8/2008 và 3/2009); Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao (10/2009); Bộ trưởng Truyền thông và Công nghệ Thông tin (5/2012); Quốc vụ khanh Nông nghiệp và Thủy Lợi (dự Diễn đàn hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và các đối tác tại Trung Đông – Bắc Phi, 11/2013); Quốc Vụ khanh Bộ Ngoại giao (họp Tham vấn Chính trị, 2/2014), Chủ tịch Quốc hội (dự IPU tại Hà Nội, 3/2015); Quốc vụ khanh Nông Lâm nghiệp (dự Kỳ họp UBHH lần 2, 10/2016); Trợ lý Tổng thống, Phó Chủ tịch Đảng Quốc đại (11/2018).

c. Các hiệp định/thỏa thuận đã ký:

Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, thương mại, văn hóa và KHKT (1995); Bản ghi nhớ về hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao (2003); Dự án phát triển sản xuất lúa và một số cây trồng khác tại Xu-đăng (9/2009, vốn gần 10 triệu USD); Bản ghi nhớ hợp tác giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Chăn nuôi và Thủy sản Xu-đăng (10/2009); Thoả thuận hợp tác dầu khí giữa Tập đoàn dầu khí Việt Nam với Tổng công ty dầu khí Xu-đăng (2009); Thỏa thuận hợp tác giữa Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam với Liên đoàn Giới chủ Xu-đăng (10/2009); Thoả thuận hợp tác thông tin giữa Thông tấn xã Việt Nam với Thông tấn xã Xu-đăng (11/2010); Nghị định thư thành lập Ủy ban Hỗn hợp; Bản ghi nhớ về hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực lao động và xã hội (11/2013); Bản ghi nhớ (MOU) về hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp (4/2014); Hiệp định Vận tải biển (9/2014), Hiệp định miễn thị thực cho hộ chiếu ngoại giao và công vụ (3/2015); Bản ghi nhớ về hợp tác Công nghiệp (10/2016).