BỘ NGOẠI GIAO

                   ---oOo---

TÀI LIỆU CƠ BẢN VỀ CỘNG HÒA NAM SUDAN

I. Khái quát:

          - Vị trí địa lý: Phía Đông giáp Ethiopia, Bắc giáp Sudan, Nam giáp Uganda và Kenya, Tây giáp Trung Phi.

          - Thủ đô: Juba

- Diện tích đất liền: 619.745 km²

          - Dân số: 10.204.581 người (2018)

          - Tôn giáo: Đạo Thiên chúa

          - Ngôn ngữ chính: tiếng Anh

          - Quốc khánh: 9/7/2011

          - Tổng thống: Salva Kirr (từ 7/2011)

          - Ngoại trưởng:  Nhial Deng Nhial (từ 7/2018)

          II. Lịch sử

          Năm 1898, Sudan bị Anh chiếm và trở thành thuộc địa của Anh, chịu sự cai quản gián tiếp của Anh thông qua Ai Cập. Chính phủ Anh chia Sudan ra hai phần, miền Bắc đa số theo Hồi giáo và miền Nam theo đạo Thiên Chúa. Năm 1936, khi Anh rời Ai Cập, chính giới Ai Cập thúc giục việc hợp nhất Sudan thành lãnh thổ nước này. Năm 1952, phe quân đội Ai Cập đảo chính, lật đổ vương triều cũ và lập nền cộng hòa. Chính phủ mới cũng tuyên bố hủy bỏ chính thể đồng trị tại Sudan. Ngày 12/2/1953, Anh và Ai Cập đã ký Hiệp định công nhận quyền tự quyết của Sudan. Ngày 1/1/1956, Sudan tuyên bố độc lập, thành lập nước Cộng hoà Sudan.

          Ngay khi độc lập, hai miền Nam Bắc Sudan đã có nhiều xung đột. Miền Nam mang đậm văn hóa bản địa với số đông dân chúng thờ thần linh thiên nhiên hay theo đạo Thiên Chúa. Miền Bắc thì có nhiều mối liên hệ với khối Ả-rập tại Trung Đông và thế giới Hồi giáo. Cũng chính những khác biệt này đã dẫn đến các cuộc binh biến kéo dài (từ năm 1955-1972 và từ năm 1983-2005) khiến 2,5 triệu người – chủ yếu là dân thường – chết do hạn hán và hơn 5 triệu người phải tị nạn.

Tháng 1/2005, các bên tại Sudan ký Thỏa thuận Hòa bình toàn diện nhằm kết thúc xung đột kéo dài. Như một phần của thỏa thuận, miền Nam Sudan được hưởng quy chế tự trị trong 6 năm, ngay sau đó sẽ tiến hành cuộc trưng cầu dân ý tại miền Nam. Cuộc trưng cầu dân ý sau đó được tổ chức vào tháng 1 năm 2011 với kết quả 98% phiếu bầu ủng hộ Nam Sudan ly khai.

          III. Chính trị

Kể từ khi tuyên bố độc lập vào ngày 9/7/2011, Nam Sudan gặp khó khăn với việc quản trị và xây dựng đất nước cũng như kiểm soát các lực lượng đối lập hoạt động trong lãnh thổ của mình. Năm 2012, do những bất đồng với Sudan, Chính phủ Nam Sudan quyết định ngừng sản xuất dầu gây ảnh hưởng nặng nề tới kinh tế. Tháng 12/2013, xung đột giữa Chính phủ và các lực lượng đối lập đã khiến hàng chục nghìn người chết và dẫn đến một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng kéo dài đến hiện tại.

Bất chấp Thỏa thuận thành lập Chính phủ chuyển tiếp chia sẻ quyền lực được ký tháng 8/2015, giao tranh ở quy mô nhỏ vẫn thường xuyên xảy ra. Hàng nghìn người chết vì xung đột vũ trang và hơn 2,5 triệu người phải di cư, chủ yếu tới Uganda, Sudan, Ethiopia. Ngày 11/7/2016, Tổng thống Salva Kiir đơn phương tuyên bố ngừng bắn. Tuy nhiên, diễn biến chung cho thấy khả năng yếu kém của các lãnh đạo Nam Sudan trong việc kiểm soát quân đội của mình, làm tăng nguy cơ tái bùng phát nội chiến. Tháng 2/2018, Nam Sudan tuyên bố nước này đã chấm dứt cuộc nội chiến kéo dài từ năm 2013. Ngày 19/3, Nam Sudan phản đối quyết định của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) về việc kéo dài thời gian thực hiện nhiệm vụ của Phái bộ gìn giữ hòa bình của LHQ tại Nam Sudan (UNMISS) thêm 1 năm nữa và cho rằng đây là động thái nhằm hướng đến việc thay đổi chế độ tại nước này.

Ngày 8/4, cựu Tướng quân đội Paul Malong thành lập nhóm nổi dậy- Mặt trận Thống nhất Nam Sudan- với tuyên bố sẽ đẩy mạnh dân chủ và phát triển khiến tình hình xung đột tại đây có thể leo thang trở lại. Ngày 30/5, Tổng thống Nam Sudan Salva Kirr đã tới Ethiopia để họp bàn về tiến trình hòa bình do khối các nước khu vực Đông Phi đứng ra làm trung gian. Ngày 31/5, một nghị quyết do Mỹ soạn thảo đã được HĐBA thông qua. Theo đó, các bên tham chiến tại Sudan có 1 tháng để ngừng bắn, nếu không sẽ phải chịu các lệnh trừng phạt từ LHQ.

Ngày 12/9, Tổng thống Nam Sudan Salva Kiir và lãnh đạo phe nổi dậy Riek Machar đã ký kết Thoả thuận hoà bình trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh khu vực được tổ chức tại thủ đô Addis Ababa của Ethiopia.
Thoả thuận được hai bên ký kết dưới sự chủ trì của Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed và các nhà lãnh đạo khu vực. Cơ quan Phát triển liên chính phủ (IGAD) đứng ra làm trung gian để tổ chức các vòng đàm phán. Các bên đã ký một số thỏa thuận bao gồm việc ngừng bắn vĩnh viễn và chia sẻ quyền lực.

Thỏa thuận này được nhận định sẽ mở đầu cho việc hình thành Chính phủ chuyển tiếp cho đến khi cuộc tổng tuyển cử được tổ chức, giúp chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 5 năm tại Nam Sudan. Chính phủ chuyển tiếp được quy định sẽ có 35 Bộ trưởng gồm 20 người là đồng minh của ông Kiir, 9 người ủng hộ ông Machar cùng với những đại diện các phe phái khác. Theo thỏa thuận, ông Machar được phục hồi chức vụ Phó Tổng thống thứ nhất Nam Sudan trong số 5 Phó Tổng thống. Hai bên cũng nhất trí về quyền hạn của Tổng thống, Phó Tổng thống, đại diện trong cơ quan tư pháp cũng như xem xét lại phân chia hành chính của quốc gia và thành lập một số bộ mới.

Nam Sudan là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc (UN), Liên minh châu Phi (AU), Cộng đồng Đông Phi (EAC), Liên minh Nghị viện (IPU), Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol), Hiệp hội phát triển quốc tế (IDA), Liên đoàn Chữ thập đỏ và Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế (IFRCS), Tổ chức di cư quốc tế (IOM)…

          III. Kinh tế:

Công nghiệp và cơ sở hạ tầng ở Nam Sudan kém phát triển, nền kinh tế yếu kém sau cuộc nội chiến. Phần lớn dân số phụ thuộc vào nông nghiệp và hỗ trợ nhân đạo. Khoảng 90% hàng hóa tiêu dùng được nhập khẩu từ các nước láng giềng như Uganda, Kenya và Sudan. Đầu tư của Trung Quốc đóng vai trò ngày càng lớn trong cách lĩnh vực cơ sở hạ tầng và năng lượng.

Nam Sudan có nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào với đất đai màu mỡ nguồn cung cấp nước đầy đủ và đàn gia súc quy mô lớn trong khu vực, khoảng 10-20 triệu con. Nam Xu-đăng giàu tiềm năng về nông nghiệp, tuy nhiên vốn đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp rất thấp. Mặc dù 70% đất đai phù hợp cho nông nghiệp nhưng chỉ có khoảng 4,5% được canh tác. Thiếu đầu tư vào công nghệ canh tác năng suất cao là hạn chế chính trong nông nghiệp của Nam Xu-đăng.

Trước khi tách ra khỏi Sudan, khu vực Nam Sudan sản xuất ¾ sản lượng dầu hàng năm của Sudan. Nam Sudan là một trong những nước phụ thuộc nhiều nhất vào dầu, chiếm 98% ngân sách hoạt động hàng năm của chính phủ và 80% tổng sản phẩm quốc nội. Kể từ nửa cuối năm 2017, sản lượng khai thác dầu mỏ của Nam Xu-đăng vào khoảng 130.000 thùng mỗi ngày. Dầu được xuất khẩu thông qua một đường ống dẫn đến các nhà máy lọc dầu và các cơ sở vận chuyển tại cảng Sudan trên Biển Đỏ. Ngoài dầu mỏ, Nam Xu-đăng còn có một số tài nguyên khác như sắt, đồng, kẽm, vàng, kim cương, gỗ cứng có tiềm năng về thủy điện.

Kể từ năm 2005, Nam Sudan đã nhận được khoản viện trợ hơn 11 tỷ USD chủ yếu từ Mỹ, Anh và EU. Lạm phát lên tới đỉnh điểm năm 2016 đạt 800% và giảm xuống còn 118% trong năm 2017. Quyết định của Ngân hàng trung ương về việc áp dụng thả nổi tỷ giá hối đoái từ năm 2015 đã gây ra sự mất giá 97% của tiền tệ.

Về ngoại thương, năm 2017, kim ngạch xuất khẩu của Nam Xu-đăng đạt hơn 1 tỷ USD, chủ yếu là dầu mỏ, gỗ; nhập khẩu hơn 3,5 tỷ USD, bao gồm các mặt hàng nhu yếu phẩm, máy móc, thiết bị…

- GDP (PPP): 20,01 tỷ USD (2017)

- GDP bình quân đầu người : 1.600 USD

- Tỷ lệ tăng trưởng GDP: -5,2 % (2017)

          IV. Quan hệ Việt Nam – Nam Sudan:

          Ngày 21/2/2019, tại Trụ sở Phái đoàn đại diện thường trực Việt Nam bên cạnh Liên hợp quốc ở New York, Hoa Kỳ, Đại sứ Đặng Đình Quý, Trưởng Phái đoàn Việt Nam tại Liên hợp quốc thay mặt Chính phủ Việt Nam và Đại sứ Akuei Bona Malwal, Trưởng Phái đoàn Nam Xu-đăng tại Liên hợp quốc, thay mặt Chính phủ Nam Xu-đăng, đã ký “Thông cáo chung thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hòa Nam Xu-đăng”. Hai bên nhất trí trao đổi đại diện ngoại giao ở cấp Đại sứ và áp dụng Công ước Viên năm 1961 về quan hệ ngoại giao trong quan hệ giữa hai nước. Hiện Đại sứ quán ta tại Ai Cập được phân công theo dõi tình hình Nam Sudan.

          Thời gian qua, ta đã cử 93 quân nhân sang Nam Xu-đăng tham gia phái bộ Gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, trong đó có 30 người là sĩ quan liên lạc, tham mưu và quan sát viên quân sự LHQ, còn lại là các y, bác sĩ của bệnh viện dã chiến cấp II mới được triển khai tại đây từ tháng 10/2018.

          Tháng 2/2019, Đoàn công tác liên ngành do Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh dẫn đầu đã thăm và làm việc với Bệnh viện dã chiến cấp 2 của ta và với Lãnh đạo Nam Xu-đăng./.

Tháng 4/2019