A. THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ CỘNG HÒA LIÊN BANG XÔ-MA-LI
I. Thông tin chung
- Tên nước: Cộng hòa Liên bang Xô-ma-li (Federal Republic of Somalia).
- Thủ đô: Mô-ga-đít-xu (Mogadishu).
- Ngày Quốc khánh: 1/7/1960 (thống nhất lãnh thổ Somaliland thuộc Ý và Somaliland thuộc Anh thành lập nước).
- Vị trí địa lý: Xô-ma-li nằm ở Đông Phi, giáp với Vịnh Aden và Ấn Độ Dương, phía Đông giáp Ê-ti-ô-pi-a (Ethiopia) và Gi-bu-ti (Djibouti).
- Diện tích: 678.000 km2
- Khí hậu: Chủ yếu là sa mạc; nhiệt độ ôn hòa ở miền Bắc, nhưng rất nóng ở miền Nam; mưa thất thường. Nhiệt độ trung bình hàng năm gần 30°С trên cả nước.
- Dân số: 16,36 triệu người (2021, theo Ngân hàng Thế giới).
- Dân tộc: Người Somali (85%), người Bantu, Ả-rập
- Ngôn ngữ: Ả-rập, tiếng Xô-ma-li.
- Đơn vị tiền tệ: Somalia shilling (1 USD = 584,50 SOS) (2022).
- GDP: 7.292,72 tỷ USD (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
- GDP/đầu người: 1.302,5 USD (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
- Tôn giáo: Đạo Hồi là quốc giáo.
- Cơ cấu hành chính: 18 vùng, gồm 13 khu vực hành chính (gọi là gobollada, gobol số ít), và 5 khu vực được tuyên bố chủ quyền.
- Lãnh đạo chủ chốt:
+ Tổng thống: Hát-xan Xếch Mô-ha-mút (Hassan Sheikh Mohamud) (từ tháng 5/2022).
+ Thủ tướng: Ham-da Áp-đi Ba-rê (Hamza Abdi Barre) (từ tháng 6/2022).
+ Chủ tịch Thượng viện: Áp-đi Ha-si Áp-đun-la-hi (Abdi Hashi Abdullahi) (từ tháng 1/2017 và được bầu lại tháng 4/2022).
+ Chủ tịch Hạ viện: Sếch A-dan Mô-ha-mét Nua Ma-đô-bi (Sheikh Adan Mohamed Nuur Madobe) (từ tháng 4/2022)
+ Quyền Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác quốc tế: Ba-lan Mô-ha-mét Ốt-xơ-man (Balal Mohamed Osman) (từ tháng 10/2020).
II. Khái quát lịch sử:
Trước thế kỷ 19, Xô-ma-li là một quốc gia thống nhất bao gồm Xô-ma-li và Djibouti ngày nay. Đầu thế kỷ 19 các cường quốc thực dân Pháp, Ý, Anh chiếm Xô-ma-li. Ngày 1/7/1960, sau khi được ý và Anh trao trả độc lập, miền Bắc và miền Nam thống nhất thành Cộng hòa Xô-ma-li.
Tháng 10/1969, Tướng Siad Barre đảo chính và lên làm Tổng thống đổi tên nước thành Cộng hòa dân chủ nhân dân Xô-ma-li.
Tháng 01/1991, phong trào dân tộc Xô-ma-li và Mặt trận dân chủ cứu quốc Xô-ma-li phối hợp nổi dậy lật đổ chính quyền Siad Barre.
III. Thể chế nhà nước, chế độ chính trị, đảng phái chính trị
- Thể chế Nhà nước: Cộng hòa đại nghị liên bang. Tổng thống do Quốc hội Liên bang bầu gián tiếp với 2/3 số phiếu trong 2 vòng nếu cần cho một nhiệm kỳ 4 năm. Tổng thống là nguyên thủ quốc gia và Tổng tư lệnh của Các lực lượng vũ trang. Thủ tướng do Quốc hội bổ nhiệm, có quyền chỉ định nội các và được Hạ viện phê chuẩn.
- Cơ cấu Nghị viện: Lưỡng viện Quốc hội Liên bang gồm Hạ viện và Thượng viện. Thượng viện gồm 54 ghế; các thượng nghị sỹ do Hội đồng nhà nước bầu ra gián tiếp cho nhiệm kỳ 4 năm. Hạ viện gồm 275 ghế, các thành viên được bầu gián tiếp bởi các cử tri đoàn cho nhiệm kỳ 4 năm.
- Các đảng phái chính trị: có khoảng 106 đảng phái khác nhau, chủ yếu hoạt động ở nước ngoài vì lý do an ninh trong nước. Một số đảng tiêu biểu chiếm ưu thế hiện nay là:
+ Đảng Liên minh vì Hòa bình và Phát triển (Union for Peace and Development Party), đảng cầm quyền, thành lập năm 2011, Chủ tịch đảng và là người sáng lập là đương kim tổng thống của Xô-ma-li hiện nay và từng là tổng thống thứ 8 của Xô-ma-li Hassan Sheikh Mohamud.
+ Đảng Tayo, thành lập năm 2012, người sáng lập và Tổng thư ký Đảng là cựu tổng thống (thứ 9) của Xô-ma-li Mohamed Abdullahi Mohamed.
+ Đảng Himilo Qaran, thành lập năm 2018, Chủ tịch đảng và người sáng lập là cựu Tổng thống (thứ 7) của Xô-ma-li Sharif Sheikh Ahmed.
Ngoài ra còn có các đảng quan trọng khác như: Đảng thống nhất xã hội Somali (Somali Social Unity Party), Phong trào Yêu nước Xô-ma-li (Somali Patriotic Movement), Đảng Xanh Xô-ma-li (Somalia Green Party), Đảng Lao động Xô-ma-li (Somali Labour Party).
IV. Tình hình
1. Chính trị nội bộ
Sau khi Tổng thống Siad Barre bị lật đổ (01/1991), Xô-ma-li lâm vào tình trạng nội chiến vô chính phủ. Xô-ma-li không có chính quyền Trung ương trong vòng 20 năm mà chỉ tồn tại C. Theo tính toán của LHQ, đến năm 2011, tại Xô-ma-li có 20 cơ chế quản lý khu vực. Sau giai đoạn nội chiến, năm 2012, Xô-ma-li thành lập Nghị viện liên bang và Chính phủ liên bang chính thức đầu tiên với Tổng thống là ông Hassan Sheikh Mohamud (2012-2017). Gần đây, Nghị viện Xô-ma-li đã bầu cựu Tổng thống Hassan Sheikh làm Tổng thống mới (5/2022) và ông Hamza Abdi Barre làm Thủ tướng (6/2022).
2. Kinh tế - Xã hội
- Nguồn thu chủ yếu của Xô-ma-li dựa vào viện trợ nước ngoài. Thời gian gần đây, Xô-ma-li được đánh giá đạt được những tiến bộ cả về chính trị, kinh tế và an ninh. Chính phủ Xô-ma-li đang nỗ lực xây dựng và triển khai kế hoạch phát triển quốc gia mới, thúc đẩy tiến trình hòa giải giữa các bang, tích cực chuẩn bị cho bầu cử, đạt được một số thành công trong đấu tranh chống khủng bố (Liên hợp quốc đánh giá hoạt động của al-Shabab có dấu hiệu giảm trong năm 2019)... Cộng đồng quốc tế đang tích cực cam kết giúp Xô-ma-li thúc đẩy xây dựng hòa bình và phát triển lâu dài.
Xô-ma-li đã đáp ứng các yêu cầu giảm nợ theo Sáng kiến nước nghèo mắc nợ của Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) nhờ thông qua một số luật quan trọng nhắm củng cố khuôn khổ tài chính của Xô-ma-li như luật công ty, luật quản lý tài chính công và công bố báo cáo đầu tiên theo Công ước chống tra tấn.
Theo Văn phòng điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA) nhận định tháng 3/2022, Xô-ma-li hiện là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất do hạn hán ở vùng Sừng châu Phi. Khoảng 4,5 triệu người Somalia bị ảnh hưởng trực tiếp bởi hạn hán và khoảng 700.000 người đã phải di dời.
+ Các sản phẩm xuất khẩu chính: gia súc, chuối, da, cá, than củi và sắt vụn…
+ Các sản phẩm nhập khẩu chính: thuốc lá, đường, rau củ quả, gạo, thiết bị điện tử...
+ Các đối tác thương mại chính, gồm Trung Quốc, Ấn Độ, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Yemen, Ê-ti-ô-pi-a, Thổ Nhĩ Kỳ, Oman...
- Xô-ma-li xếp hạng là một trong những quốc gia thấp nhất trên thế về Chỉ số phát triển con người (HDI) trong nhiều năm. Tỷ lệ thất nghiệp năm 2021 đạt khoảng 19,86% (theo Ngân hàng Thế giới). Tỷ lệ biết chữ đạt khoảng 37.8% (2021).
3. An ninh - quốc phòng
Tình hình an ninh ở Xô-ma-li vẫn phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Mặc dù chính phủ Xô-ma-li đã thực hiện nhiều nỗ lực, tuy nhiên nhiều nhóm vũ trang đã xuất hiện và tranh giành quyền lực trên khắp cả nước, trong đó có lực lượng Hồi giáo Al-Shabaab nổi lên trở thành lực lượng vũ trang và chính trị đối lập lớn nhất cả nước. Nhóm phiến quân Al-Shabaab đã gây ra nhiều vụ đánh bom tự sát và các cuộc tấn công vũ trang vào thủ đô Mogadishu. Các cuộc tấn công thường xuyên của Al-Shabaab nhằm vào dân thường vô tội, UNSOM (Phái bộ LHQ về cứu trợ Xô-ma-li), AMISOM (Phái bộ AU tại Xô-ma-li) và lực lượng an ninh Xô-ma-li... làm cho tình hình an ninh ở Xô-ma-li trở nên đáng lo ngại. Bên cạnh đó, tình hình nhân đạo ở Xô-ma-li đang ngày càng xấu đi do chịu tác động của đại dịch, biến đổi khí hậu và các vấn đề an ninh lương thực toàn cầu…
V. Chính sách đối ngoại
Xô-ma-li là thành viên của Liên hợp quốc, Phong trào Không Liên kết, Liên đoàn Ả-rập AL, Liên minh châu Phi (AU), thành viên sáng lập Tổ chức Hội nghị Hồi giáo. Xô-ma-li được cộng đồng quốc tế, nhất là Mỹ hỗ trợ trong cuộc chiến chống khủng bố.
B. QUAN HỆ VIỆT NAM – XÔ-MA-LI
I. Quan hệ chính trị:
- Thiết lập quan hệ ngoại giao: Hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao tháng 6/1970.
- Cơ quan đại diện: Hai nước chưa mở Đại sứ quán tại thủ đô của nhau. Đại sứ quán Việt Nam tại Tan-da-ni-a kiêm nhiệm Xô-ma-li. Đại sứ quán Xô-ma-li tại Trung Quốc kiêm nhiệm Việt Nam.
II. Hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư
- Thương mại: Kim ngạch thương mại song phương đạt khoảng 5 triệu USD năm 2020 trong đó Việt Nam gần như xuất siêu tuyệt đối. Kim ngạch song phương của 9 tháng đầu năm 2021 đạt gần 7,5 triệu USD, ước cả năm đạt 10 triệu USD. Các mặt hàng xuất khẩu chính gồm ngũ cốc, chất dẻo nguyên liệu, hàng nông sản, máy móc thiết bị và phụ kiện, nước uống đóng chai…
III. Hợp tác trong các lĩnh vực khác
Hợp tác trong các vấn đề khu vực và đa phương: Xô-ma-li đã tích cực ủng hộ cuộc đấu tranh, thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam trước đây. Hai nước thường xuyên phối hợp tốt trên các diễn đàn đa phương. Gần đây, Xô-ma-li ủng hộ Việt Nam là Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021.
IV. Thông tin Cơ quan đại diện:
Đại sứ quán Việt Nam tại Tan-da-ni-a kiêm nhiệm Xô-ma-li
Địa chỉ: Plot 15 Bongoyo Road, Oysterbay, PO box 9724 Dar es Salaam
ĐT: +255 222 664 535
Fax: +255 222 664 537
Email: vnemb.tz@mofa.gov.vn;
vnemb.taz2009@yahoo.com.vn
Đại sứ quán Cộng hòa Liên bang Xô-ma-li tại Trung Quốc kiêm nhiệm Việt Nam
Địa chỉ: số 2 đường San Li Tun , quận Chaoyang , Bắc Kinh, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Bộ phận lãnh sự:
Điện thoại:+86-10-6532-1651
Fax:+86-10-6532-1651
Email: Somaliawork@qq.com
Bộ phận kinh tế/thương mại/đầu tư:
Điện thoại: +86-10-6532-1651
Fax: +86-10-6532-1651
Email: Somaliawork@qq.com
Tháng 8/2022
