Nhân dịp kết thúc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) lần thứ 42 (AMM-42) và các hội nghị liên quan tại Phuket, Thái Lan, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Gia Khiêm đã trả lời phỏng vấn về kết quả hội nghị và những đóng góp của đoàn đại biểu Việt Nam đối với thành công của hội nghị.

PV: Xin Phó Thủ tướng cho biết nội dung và kết quả của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 42 và các Hội nghị liên quan (AMM-42/PMC/ARF-16)?

Phó Thủ tướng: Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 42 (AMM-42), các Hội nghị Bộ trưởng giữa ASEAN với các bên Đối thoại (PMC) và Diễn đàn Khu vực ASEAN lần thứ 16 (ARF-16) tại Phuket từ ngày 19 đến 23/7 là hoạt động quan trọng hàng năm của ASEAN, với sự tham dự của ngoại trưởng 27 nước.

Hội nghị diễn ra khi ASEAN đang chuyển mạnh sang giai đoạn hợp tác mới, hướng tới mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN và hoạt động trên cơ sở pháp lý là Hiến chương ASEAN, trong lúc phải đối phó với không ít thách thức, nhất là tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế-tài chính toàn cầu. Tại hội nghị, các bộ trưởng đã tập trung thảo luận những vấn đề vừa mang tính thời sự cao vừa có tầm quan trọng đối với tương lai phát triển của Hiệp hội cũng như đối với hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Các hội nghị năm nay đã đạt được những kết quả đáng chú ý sau: 

Một là, ASEAN tiếp tục thể hiện quyết tâm mạnh mẽ thực hiện thành công mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 với 3 trụ cột về chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội. Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã nhất trí về phương hướng cụ thể đẩy nhanh việc thực hiện đồng bộ và hiệu quả Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN do lãnh đạo ASEAN thông qua tại Cấp cao ASEAN 14 (tháng 2/2009).

Những biện pháp đáng chú ý là tăng cường sự phối hợp liên ngành, đề ra các tiêu chuẩn đánh giá việc thực hiện, tiến hành chiến dịch quảng bá rộng rãi về hiệp hội và xây dựng Cộng đồng ASEAN để các tầng lớp nhân dân ASEAN cũng như các đối tác bên ngoài hiểu rõ hơn và tích cực tham gia đóng góp vào tiến trình này.

Các Bộ trưởng ASEAN cũng nhất trí cần tiếp tục ưu tiên hợp tác nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên, coi đó là nhân tố quan trọng bảo đảm cho xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN. Theo đó, các bộ trưởng cam kết đẩy mạnh việc triển khai Kế hoạch công tác về Sáng kiến Liên kết ASEAN (IAI) giai đoạn II (2009-2015) nhằm hỗ trợ các nước Campuchia, Lào, Mianmar và Việt Nam hội nhập khu vực; thống nhất một số biện pháp về bộ máy và huy động nguồn lực để thực hiện kế hoạch này.

Hai là, ASEAN tiếp tục đạt nhiều tiến triển quan trọng trong việc đưa Hiến chương ASEAN vào thực tế cuộc sống. Các bộ trưởng đã thông qua quy chế hoạt động của hai cơ quan chủ chốt trong bộ máy tổ chức mới của ASEAN là Hội đồng Cộng đồng Chính trị-An ninh và Ủy ban các Đại diện thường trực ASEAN. Các bộ trưởng đã đồng ý về nguyên tắc Quy chế hoạt động của cơ quan nhân quyền ASEAN và tên gọi của cơ quan này là Ủy ban liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền, tạo cơ sở để có thể thành lập ủy ban này vào dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 15 tại Thái Lan vào tháng 10/2009.

Các bộ trưởng cũng thông qua về nguyên tắc nội dung dự thảo Hiệp định Ưu đãi và Miễn trừ của ASEAN, một văn kiện pháp lý quan trọng nhằm cụ thể hóa tư cách pháp nhân của ASEAN được quy định trong Hiến chương, đồng thời cho ý kiến chỉ đạo để các quan chức tiếp tục hoàn tất các văn kiện pháp lý liên quan khác.

Ba là, quan hệ giữa ASEAN và các nước đối thoại tiếp tục được củng cố và mở rộng với nhiều tiến triển tích cực và có ý nghĩa, nhất là trong việc triển khai các thỏa thuận về quan hệ đối tác chiến lược và hợp tác toàn diện. Các nước đối thoại đều khẳng định coi trọng quan hệ với ASEAN và quyết tâm tăng cường hợp tác với ASEAN trên nhiều lĩnh vực, nhất là về kinh tế, thương mại, đầu tư cũng như ứng phó với những thách thức toàn cầu như khủng hoảng tài chính, an ninh lương thực và năng lượng, môi trường, biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh.

Các nước đối thoại cũng cam kết tích cực hỗ trợ ASEAN xây dựng Cộng đồng ASEAN, liên kết khu vực và thu hẹp khoảng cách phát triển. Nhiều nước đối thoại như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và Ấn độ đã đưa ra kế hoạch cụ thể triển khai các sáng kiến nhằm tăng cường hợp tác và hỗ trợ ASEAN. Đáng chú ý là Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã ký Văn kiện gia nhập Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông Nam Á (TAC); chủ động tổ chức họp với Ngoại trưởng 4 nước hạ nguồn sông Mê Công gồm Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam để thúc đẩy hợp tác trên một số lĩnh vực cùng quan tâm.

Bốn là, ASEAN tiếp tục giữ vững được vai trò và vị thế quan trọng đối với hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực cũng như các khuôn khổ khu vực như ASEAN+3, Cấp cao Đông Á (EAS) và Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF). Tại các hội nghị, các Bộ trưởng Ngoại giao đã trao đổi ý kiến về nhiều vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm, trong đó có Biển Đông, bán đảo Triều Tiên, Mianmar, khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia. Các nước đều nhấn mạnh nhu cầu gia tăng đối thoại và giải quyết hoà bình những khác biệt, đề cao vai trò của ASEAN và ARF trong việc thúc đẩy đối thoại và hợp tác trong việc xử lý những thách thức an ninh ở khu vực.

Có thể nói các hội nghị lần này đã thành công tốt đẹp, góp phần gia tăng liên kết ASEAN và đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài, nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của ASEAN.

PV: Xin Phó Thủ tướng cho biết sự tham gia và những đóng góp của Việt Nam tại các Hội nghị lần này?

Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm: Việt Nam tham gia hợp tác ASEAN theo phương châm chủ động, tích cực và có trách nhiệm; đã có nhiều đóng góp quan trọng cho hợp tác của hiệp hội trong 14 năm qua. Phát huy vai trò và vị thế của mình, tại các hội nghị năm nay, chúng ta đã có một số đóng góp đáng chú ý sau:

Trước hết, phải kể đến những ý kiến đóng góp thiết thực, xác đáng nhằm đẩy mạnh triển khai các Kế hoạch tổng thể và Kế hoạch công tác IAI giai đoạn II về Thu hẹp khoảng cách phát triển trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Chúng ta đã nhấn mạnh sự cần thiết tăng cường phối hợp giữa các cơ quan trong bộ máy của ASEAN, xác định rõ các ưu tiên và trọng tâm thực hiện cho từng giai đoạn của các Kế hoạch này… Việt Nam đã tích cực thúc đẩy việc thực hiện Sáng kiến Liên kết ASEAN (IAI), chủ động đề ra nhiều biện pháp cụ thể để huy động nguồn lực và thúc đẩy triển khai Kế hoạch công tác IAI trong giai đoạn tới.

Chúng ta cũng tích cực đóng góp vào việc tăng cường đoàn kết, thống nhất và đồng thuận trong ASEAN và phát huy vai trò chủ đạo của Hiệp hội trong các vấn đề khu vực. Với tiếng nói cân bằng, xây dựng, Việt Nam đã tích cực cùng các nước ASEAN xử lý những khác biệt về một số vấn đề phức tạp trong soạn thảo Quy chế hoạt động của cơ quan nhân quyền ASEAN; góp phần quan trọng trong việc xây dựng các văn kiện pháp lý để thực hiện Hiến chương ASEAN. Chúng ta cũng đã thúc đẩy thực hiện Tuyên bố về Ứng xử của các bên liên quan ở Biển Đông (DOC) và tăng cường hợp tác ở Tiểu vùng sông Mê Công, trong đó có bảo vệ nguồn nước.

Việt Nam đã góp phần quan trọng đẩy mạnh quan hệ của ASEAN với các bên Đối thoại, nhất là trong việc triển khai các thỏa thuận giữa hai bên. Chúng ta đã hoàn thành tốt vai trò nước điều phối quan hệ đối thoại ASEAN-Canada, tích cực thúc đẩy việc soạn thảo Tuyên bố chung ASEAN- Canada về Đối tác tăng cường để hai bên thông qua tại hội nghị lần này, góp phần đưa quan hệ đối thoại đi vào chiều sâu và thực chất hơn, được các nước ASEAN cũng như Canada ghi nhận và đánh giá cao.

Tại hội nghị lần này, chúng ta đã chính thức tiếp nhận vai trò là nước điều phối trong quan hệ đối thoại ASEAN-Trung Quốc. Bên cạnh đó, Việt Nam đã cùng các thành viên khác tích cực phát huy hiệu quả của các cơ chế đảm bảo an ninh ở khu vực như Hiệp ước TAC, Hiệp ước Khu vực phi vũ khí hạt nhân Đông Nam Á (SEANWFZ), cũng như bảo đảm vai trò chủ đạo của ASEAN trong các tiến trình khu vực như ASEAN+3, EAS và ARF.

Tại hội nghị lần này, chúng ta đã sơ bộ trao đổi với các nước ASEAN về một số vấn đề liên quan đến công tác chuẩn bị cho Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch ASEAN trong năm 2010.

Ngoài ra, bên lề hội nghị, tôi đã có một số cuộc tiếp xúc với Trưởng đoàn các nước New Zeland, Canada, Australia… bàn một số biện pháp nhằm thúc đẩy quan hệ song phương và trao đổi ý kiến về một số vấn đề cùng quan tâm trong khuôn khổ các cơ chế hợp tác của ASEAN./