Phạm Bình Minh
Ủy viên Trung ương Đảng
Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao

Năm 2010 đánh dấu chặng đường 65 năm hoạt động của Liên hợp quốc (LHQ), tổ chức đa phương toàn cầu lớn nhất, có sứ mệnh cao cả phối hợp hành động của các dân tộc hướng tới hòa bình, thịnh vượng và công bằng. Nhìn lại 65 năm qua, từ những mục tiêu hàng đầu được ghi rõ trong Hiến chương là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, tăng cường quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc, thúc đẩy hợp tác để giải quyết các vấn đề kinh tế, văn hóa, nhân đạo và bảo đảm quyền con người, LHQ đã cụ thể sứ mệnh cao cả đó bằng việc tham gia giải quyết các cuộc xung đột, nội chiến ở nhiều quốc gia, đẩy lùi các cuộc chạy đua vũ trang, thúc đẩy giải trừ quân bị. Bên cạnh đó, chúng ta không thể không kể đến vai trò to lớn của LHQ thúc đẩy tiến trình phi thực dân hóa vào những thập niên 60, 70 của thế kỷ trước, cổ vũ cho nhiều quốc gia giành được độc lập dân tộc và trở thành thành viên của LHQ. Chúng ta càng không thể quên việc LHQ đã liên tiếp khởi xướng 04 thập kỷ phát triển từ những năm 60 nhằm giúp các quốc gia, đặc biệt là những nước mới giành được độc lập, vươn lên tự chủ và làm chủ các nỗ lực phát triển kinh tế-xã hội, cải thiện các điều kiện y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường.

Những thành tựu LHQ đạt được có ý nghĩa to lớn, tuy nhiên thế giới mà chúng ta đang sống vẫn tồn tại nhiều thách thức. Nhân loại vẫn phải chứng kiến không ít cuộc chiến tranh, xung đột cục bộ, nạn khủng bố quốc tế và chạy đua vũ trang, phổ biến vũ khí hạt nhân. Tình trạng đối đầu, chủ nghĩa đơn phương, xâm phạm độc lập, chủ quyền và bất bình đẳng trong quan hệ quốc tế vẫn tồn tại dưới nhiều hình thức. Hơn 1 tỷ người vẫn sống dưới mức nghèo khổ cùng cực và hàng trăm triệu người khác đang sống bấp bênh với mối đe dọa của biến đổi khí hậu, mất an ninh lương thực, thiên tai, dịch bệnh... Hơn lúc nào hết, trách nhiệm nặng nề đặt lên vai cộng đồng quốc tế và các quốc gia thành viên là phải chung sức, đồng lòng, phối hợp ý chí và hành động để giải quyết các thách thức toàn cầu có ảnh hưởng đến lợi ích chung.

Chính trong bối cảnh đó, LHQ được mong đợi sẽ phát huy vai trò lớn hơn trong việc thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, luật pháp quốc tế, giải quyết hoà bình các cuộc xung đột, đối phó với các thách thức an ninh phi truyền thống. Đồng thời, các nước cũng mong muốn LHQ sẽ cải tổ hoạt động của mình theo hướng công khai, minh bạch và hiệu quả hơn, đáp ứng tốt hơn lợi ích của các quốc gia thành viên, nhất là các nước đang phát triển. Năm 2010 tiếp tục đánh dấu nhiều nỗ lực, sáng kiến của LHQ theo hướng này. Cụ thể, trong lĩnh vực duy trì hòa bình, an ninh quốc tế, LHQ đóng vai trò tích cực trong tiến trình trung gian hòa giải, tìm kiếm giải pháp chấm dứt các cuộc xung đột kéo dài tại Trung Đông, Châu Phi…, hỗ trợ tái thiết hậu xung đột tại 16 quốc gia với hơn 110 dự án về phát triển kinh tế-xã hội, tái hòa nhập cộng đồng. Hơn 120.000 binh sỹ gìn giữ hòa bình LHQ đang triển khai ở 16 Phái bộ và khắp 04 châu lục, góp phần bình ổn tình hình tại những điểm nóng như CHDC Công-gô, Xô-ma-li, Đa-phua, Sát và Cộng hòa Trung Phi…

Trên lĩnh vực bảo đảm quyền con người, LHQ tiếp tục có nhiều hoạt động thiết thực nhằm thu hút sự quan tâm và hỗ trợ của quốc tế đối với các đối tượng dễ bị tổn thương trong một thế giới đang toàn cầu hóa, nhất là phụ nữ, trẻ em, người già, người nghèo, người tàn tật. Sự hỗ trợ kịp thời, toàn diện của LHQ đã giúp hàng triệu người dân Hai-ti bước đầu vượt qua những hậu quả của trận động đất tồi tệ nhất trong lịch sử quốc gia này, đồng thời cứu trợ nhân đạo cho hàng trăm nghìn người gặp khó khăn tại Áp-ga-ni-xtan, I-rắc, Pa-le-xtin…

Đặc biệt trong lĩnh vực hợp tác phát triển, LHQ đã có sáng kiến tổ chức Hội nghị Cấp cao kiểm điểm 2/3 chặng đường thực hiện các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG) và đề ra phương hướng, giải pháp cụ thể cho giai đoạn tới 2015. Qua đây, các nước đều nhận thấy ý nghĩa thiết thực của việc thực hiện các mục tiêu MDG đối với tiến trình phát triển kinh tế, xã hội và hợp tác quốc tế. Thành công của Hội nghị đã tạo động lực mới cho quá trình thực hiện trong thời gian tới, đồng thời tác động tích cực đến việc cải tổ các cơ chế kinh tế, tài chính, tiền tệ quốc tế, đàm phán về thương mại quốc tế và biến đổi khí hậu. Kết quả này không chỉ tạo điều kiện phát triển đối với tất cả các quốc gia, cải thiện cuộc sống của những tầng lớp dân cư chịu nhiều thiệt thòi nhất mà còn tạo cơ sở bền vững cho hòa bình, an ninh quốc tế và thúc đẩy hợp tác đa phương.

Thông qua Khóa họp thứ 65 của Đại Hội đồng với chủ đề “Tái khẳng định vai trò trung tâm của LHQ trong nền quản trị toàn cầu”, LHQ đang tiếp tục cụ thể hóa đóng góp của mình trên nhiều lĩnh vực khác được các nước quan tâm như cải tổ Đại Hội đồng và Hội đồng Bảo an, thương lượng đa phương về vấn đề biến đổi khí hậu, tăng cường phòng chống HIV/AIDS và các bệnh dịch khác, giải trừ quân bị hạt nhân, thực hiện Chiến lược Toàn cầu về Chống khủng bố.

Chặng đường đã qua của LHQ có phần đóng góp công sức không nhỏ của các quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam. Hơn 30 năm là thành viên của LHQ, chúng ta đã đồng hành cùng các nước thúc đẩy thông qua nhiều Nghị quyết, quyết định và biện pháp cụ thể nhằm ngăn chăn các cuộc chạy đua vũ trang, thúc đẩy giải trừ quân bị toàn diện và triệt để, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, giải quyết các tranh chấp, xung đột quốc tế bằng đối thoại hòa bình, phát triển hợp tác về kinh tế, văn hóa-xã hội và bảo đảm quyền con người.

Thực hiện chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế, trong năm 2010, Việt Nam tiếp tục có những đóng góp tích cực, thực chất và hiệu quả vào công việc chung của LHQ.

Tại Hội nghị Cấp cao LHQ kiểm điểm việc thực hiện các Mục tiêu MDG ở Niu Oóc (tháng 9/2010), Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã phát biểu tham luận tại Phiên toàn thể và Phiên thảo luận bàn tròn về phát triển bền vững, chia sẻ những kinh nghiệm thành công của Việt Nam trong việc hoàn thành trước hạn nhiều mục tiêu MDG, kêu gọi cộng đồng quốc tế tăng cường hòa bình, ổn định, tạo thêm những điều kiện thuận lợi cho các nước đang phát triển và xây dựng kế hoạch thực hiện MDG cho 5 năm tới ở cả cấp độ quốc gia và quốc tế. Các đóng góp của Đoàn ta đã được phản ánh trong Văn kiện được thông qua của Hội nghị như về duy trì hòa bình, ổn định phục vụ phát triển, quan tâm đến nhu cầu của các nước có mức thu nhập trung bình, tăng cường hợp tác Nam-Nam, ba bên, sử dụng và quản lý bền vững nguồn nước.

Với trọng trách Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam ủng hộ mạnh mẽ các sáng kiến, cố gắng để nâng cao quan hệ hợp tác ASEAN-LHQ, hỗ trợ tiến trình liên kết khu vực và xây dựng cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Trên tinh thần đó, chúng ta đã tích cực thúc đẩy để tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN-LHQ lần thứ 3 tại Hà Nội vào tháng 10/2010; đây là lần đầu tiên một Hội nghị Cấp cao ASEAN-LHQ được tổ chức ở ngoài trụ sở LHQ, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng và Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-mun. Kết quả của Hội nghị đã mở ra những cơ hội đưa quan hệ đối tác ASEAN-LHQ lên tầm cao mới và thực chất hơn, đặc biệt trên các lĩnh vực ưu tiên như thu hẹp khoảng cách phát triển, thực hiện MDG, ứng phó với biến đổi khí hậu, hợp tác phát triển.

Trên những vấn đề được LHQ ưu tiên trong lĩnh vực duy trì hoà bình, an ninh quốc tế như giải trừ quân bị và chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, Việt Nam đã có những đóng góp tích cực, cùng các thành viên LHQ thông qua nhiều quyết định quan trọng của LHQ tại các diễn đàn đa phương như Ủy ban Giải trừ Quân bị của Đại Hội đồng, Hội nghị Giải trừ quân bị (CD), Hội nghị kiểm điểm định kỳ Hiệp ước cấm phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và các Hội nghị hàng năm của Công ước vũ khí hoá học, sinh học, mìn sát thương, vũ khí nhỏ và nhẹ…, qua đó góp phần nâng cao vai trò của LHQ trong việc tăng cường đối thoại và phối hợp hành động giữa các quốc gia. Bên cạnh khuôn khổ LHQ, Việt Nam đã tham gia Hội nghị Thượng đỉnh An ninh Hạt nhân (tháng 4/2010) tại Oa-sinh-tơn (Hoa Kỳ) để đóng góp vào nỗ lực chung vì một thế giới an toàn hơn. Những hoạt động này của ta đã được cộng đồng quốc tế hoan nghênh và đánh giá cao.

Trong hợp tác với các cơ chế nhân quyền của LHQ, để triển khai kết quả Báo cáo kiểm điểm định kỳ về tình hình nhân quyền của Việt Nam (UPR) mà Việt Nam đã bảo vệ thành công trước 191 quốc gia thành viên vào tháng 9/2009, chúng ta đã đón hai chuyến thăm của Chuyên gia độc lập của LHQ về các vấn đề thiểu số (tháng 7/2010) và Chuyên gia độc lập về nhân quyền và đói nghèo (tháng 8/2010). Hai Chuyên gia này đều đánh giá tích cực, nhận định Việt Nam là một trong những nước thực hiện tốt nhất quyền của người thiểu số trên thế giới và đã đạt được thành tựu to lớn về xoá đói giảm nghèo, nâng cao điều kiện sống của người dân. Đây là những tiền đề thuận lợi để chúng ta tiếp tục giới thiệu những chính sách, thành tựu của đất nước trong lĩnh vực bảo đảm quyền con người, mở rộng giao lưu, đối thoại với các nước trên tinh thần thẳng thắn, hiểu biết lẫn nhau.

Là một trong 08 nước thí điểm mô hình “Một LHQ” trên thế giới, Việt Nam đang tích cực triển khai Sáng kiến Một LHQ và đạt nhiều kết quả khả quan trên cả 05 cấu phần chính là Một Kế hoạch chung, Một Ngân sách chung, Một Lãnh đạo chung, Một Hệ thống các quy định quản lý chung và Một Ngôi nhà chung. Việt Nam đã cùng LHQ tổ chức Hội nghị Quốc tế Cấp cao về Sáng kiến “Thống nhất hành động” (từ 14-16/6/2010) tại thủ đô Hà Nội. Lãnh đạo LHQ, các tổ chức quốc tế và các nước đánh giá cao thành tựu Việt Nam trong việc triển khai thành công “Một LHQ” ở Việt Nam, coi đây là đóng góp thiết thực nhằm phát huy năng lực làm chủ của quốc gia trong hợp tác phát triển và đóng góp vào tiến trình cải tổ LHQ nói chung, hoạt động của hệ thống phát triển LHQ nói riêng.

Thể hiện coi trọng của LHQ trước vị thế và những đóng góp của Việt Nam, trong dịp thăm chính thức nước ta vào tháng 10/2010, Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-mun đã nồng nhiệt chúc mừng những thành tựu mà Việt Nam đạt được trong công cuộc đổi mới, hội nhập khu vực và quốc tế, nhấn mạnh cộng đồng quốc tế ngưỡng mộ và coi Việt Nam là điển hình tiêu biểu về hoàn thành các Mục tiêu MDG và thúc đẩy triển khai Sáng kiến “Một LHQ”. Ông Ban Ki-mun đánh giá cao sự tham gia tích cực của Việt Nam vào các hoạt động của LHQ, trong đó có việc đảm nhiệm thành công cương vị ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008-2009, đồng thời mong muốn ta phát huy vai trò tích cực, chia sẻ kinh nghiệm, bài học thành công về đổi mới, phát triển bền vững với các quốc gia khác.

Trong thời gian tới, tình hình chính trị - an ninh quốc tế sẽ tiếp tục biến đổi nhanh chóng với những diễn biễn phức tạp. Toàn cầu hóa kinh tế không ngừng phát triển về quy mô, mức độ và hình thức biểu hiện với những tác động tích cực và tiêu cực, cơ hội và thách thức đan xen. Trước bối cảnh đó, các nước ngày càng có nhu cầu coi trọng và tranh thủ vai trò trung tâm của LHQ trong tham gia giải quyết những thách thức quốc tế lớn.

Để góp phần thực hiện thành công đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, chúng ta cần tiếp tục phát huy vị thế và đóng góp tích cực hơn nữa cho hoạt động của LHQ vì nền hòa bình và ổn định, quan hệ hợp tác bình đẳng giữa các quốc gia và môi trường quốc tế thuận lợi cho sự phát triển của tất cả các quốc gia, dân tộc. Điều này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, hiệu quả giữa các Bộ ngành hữu quan, việc chú trọng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác ngoại giao đa phương, và việc nghiên cứu bước đi, lộ trình phù hợp nhằm tạo điều kiện để Việt Nam tham gia nhiều hơn vào cơ chế lãnh đạo và các cơ quan LHQ. Bên cạnh đó, xuất phát từ lợi thế so sánh và định hướng hoạt động của LHQ, chúng ta có thể tăng cường hợp tác với LHQ trên những lĩnh vực cụ thể như xây dựng Chương trình Hợp tác chung Việt Nam-LHQ giai đoạn 2012-2016; thúc đẩy Sáng kiến Một LHQ; ứng phó với biến đổi khí hậu và nước biển dâng; hoạt động gìn giữ hòa bình LHQ.

Một mùa xuân mới lại bắt đầu cùng niềm hy vọng, tin tưởng vào tương lai tươi sáng hơn cho nhân loại. Với những gì đã đạt được, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào triển vọng tốt đẹp của mối quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam và LHQ trong năm 2011. Chúng ta cũng kỳ vọng với nỗ lực chung của Việt Nam và các quốc gia thành viên khác, LHQ sẽ hoạt động ngày càng hiệu quả, thực chất hơn, phấn đấu hoàn thành những sứ mệnh cao cả nêu trong Hiến chương LHQ, vì một thế giới hòa bình, thịnh vượng và công bằng cho mọi dân tộc trên hành tinh./.