Phạm Gia Khiêm
                                                                        Ủy viên Bộ Chính trị - Phó Thủ tướng,
                                                                                   Bộ trưởng Bộ Ngoại giao

Ngày 8 tháng 8 hàng năm, ngày ra đời của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), đã trở thành sự kiện có ý nghĩa đặc biệt đối với tất cả 10 nước thành viên. Mỗi lần kỷ niệm sự kiện quan trọng này, người dân trong khu vực ASEAN không chỉ cảm thấy vui mừng về thành tựu ngày càng to lớn mà Hiệp hội đã đạt được mà còn tin tưởng hơn vào tương lai phát triển tốt đẹp của ASEAN. Mỗi năm qua đi, ASEAN lại trưởng thành hơn, với mức độ liên kết sâu rộng hơn và vị thế quốc tế gia tăng hơn.  

Cách đây 41 năm, khi ASEAN được thành lập với 5 thành viên ban đầu, có lẽ ít người dám tiên liệu về sự trường tồn cũng như mức độ thành công của ASEAN khi mà khu vực Đông Nam Á lúc đó vẫn còn nhiều nhân tố bất ổn cũng như tồn tại sự đối đầu và khác biệt rất lớn giữa các nước trong khu vực. Trải qua nhiều thăng trầm và vượt qua nhiều thách thức, ASEAN ngày nay đã có những thay đổi cơ bản, trở thành một thực thể chính trị-kinh tế bao gồm cả 10 quốc gia Đông Nam Á, liên kết ngày càng sâu rộng và đóng vai trò quan trọng ở khu vực. Cũng ít ai có thể hình dung được ASEAN, một tập hợp của các nước nhỏ và vừa, ngày nay lại trở thành đối tác tích cực, không thể thiếu của các nước và trung tâm lớn trên thế giới, đồng thời là động lực quan trọng thúc đẩy các tiến trình đối thoại và hợp tác trên nhiều tầng nấc khác nhau ở khu vực Châu Á-TBD. Thực tế đã khẳng định, ASEAN đã và sẽ tiếp tục là nhân tố quan trọng hàng đầu đối với việc duy trì môi trường hòa bình, an ninh và hợp tác vì phát triển ở Đông Nam Á; hỗ trợ đắc lực cho mục tiêu an ninh và phát triển của từng nước thành viên cũng như cả Hiệp hội.

Thành công của ASEAN trong 41 năm qua là do sự tụ hội của nhiều nhân tố, nhưng trước hết đó là sự chia sẻ nhiều lợi ích cơ bản cũng như tầm nhìn, quyết tâm chính trị mạnh mẽ và những nỗ lực không mệt mỏi của các nước thành viên. Nguyện vọng chung thiết tha về một khu vực Đông Nam Á hòa bình, ổn định và hợp tác để phát triển đã tạo động lực và sức mạnh cho cả 10 nước khu vực phát huy những điểm đồng, vượt qua những khác biệt về chính trị, kinh tế, văn hóa cũng như những rào cản do lịch sử để lại, gắn kết dưới mái nhà chung ASEAN, cùng nhau tạo dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho mỗi nước cũng như cả khu vực.
 Bước sang thế kỷ 21, tình hình khu vực và thế giới đang chứng kiến những thay đổi to lớn và nhanh chóng, mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng kèm theo không ít thách thức đối với mọi quốc gia. Để kịp thích ứng với tình hình mới, trên cơ sở những thành quả đã đạt được trong hơn 4 thập kỷ qua, ASEAN một lần nữa lại tự điều chỉnh và đổi mới. Hướng đi cho tương lai của Hiệp hội đã được các nước thành viên nhất trí xác định rõ ràng, đó là phải đẩy nhanh liên kết nội khối, hướng tới mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và dựa trên cơ sở pháp lý là Hiến chương ASEAN.

Cộng đồng ASEAN với ba trụ cột về chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội, có mục tiêu bao trùm là xây dựng Hiệp hội thành một tổ chức hợp tác liên Chính phủ liên kết sâu rộng hơn và vững mạnh hơn, nhưng vẫn mở rộng hợp tác với bên ngoài, đồng thời hướng mạnh tới người dân, phục vụ và nâng cao cuộc sống của người dân. Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN không nhằm tạo ra một khối phòng thủ chung, mà mục tiêu là tạo dựng một môi trường hòa bình và an ninh cho phát triển ở khu vực Đông Nam Á thông qua việc nâng hợp tác chính trị-an ninh ASEAN lên tầm cao mới, với sự tham gia và đóng góp xây dựng của cả các đối tác bên ngoài. Cộng đồng Kinh tế ASEAN nhằm mục tiêu tạo ra một thị trường chung duy nhất và cơ sở sản xuất thống nhất, trong đó có sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động; từ đó nâng cao tính cạnh tranh và thúc đẩy sự thịnh vượng chung cho cả khu vực; tạo ra sự hấp dẫn với đầu tư-kinh doanh từ bên ngoài. Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN với mục tiêu tổng quát là phục vụ và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân ASEAN, sẽ tập trung xử lý các vấn đề liên quan đến bình đẳng và công bằng xã hội, bản sắc văn hóa, môi trường, tác động của toàn cầu hóa và cách mạng khoa học công nghệ.

Thực tiễn cho thấy ASEAN là một tổ chức hợp tác khu vực có sức sống mạnh mẽ và khả năng thích ứng nhanh chóng với những biến đổi của thời cuộc. Đã có những thời điểm vô cùng khó khăn tưởng chừng có thể làm lung lay con thuyền ASEAN nhưng chính những liều thuốc thử ấy lại có tác dụng gia tăng sự gắn kết cũng như tính linh hoạt và thích nghi cao của ASEAN. Tuy còn nhiều khó khăn và thách thức, song ASEAN đang đứng trước những tiền đề thuận lợi để thực hiện thành công mục tiêu xây dựng Cộng đồng. Đó là kết quả hợp tác và liên kết khu vực của hơn 4 thập kỷ qua, tầm nhìn chung và quyết tâm chính trị mạnh mẽ của các nước thành viên, cùng với những quyết sách và lộ trình đúng đắn. Hiến chương ASEAN sẽ đưa đến sự đổi mới đáng kể về bộ máy tổ chức và phương thức hoạt động của Hiệp hội, giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả hợp tác ASEAN. Chúng ta hoàn toàn có cơ sở để tin tưởng rằng ASEAN sẽ đạt được các mục tiêu lớn đã đề ra cho giai đoạn phát triển mới.

Thời gian Việt Nam tham gia ASEAN tuy chưa phải là dài, song chúng ta có thể tự hào về những đóng góp quan trọng và dấu ấn Việt Nam. Trong 13 năm qua, Việt Nam đã đóng góp quan trọng trong việc xác định các phương hướng hợp tác và tương lai phát triển cũng như trong các quyết sách lớn của ASEAN, góp phần tăng cường đoàn kết và hợp tác cũng như nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của Hiệp hội. Các nước ASEAN khác và các đối tác bên ngoài đều nhìn nhận Việt Nam là một thành viên tích cực và có đóng góp quan trọng đối với sự phát triển và trưởng thành của ASEAN. Thông qua tham gia hợp tác ASEAN, chúng ta đã thu được nhiều kết quả to lớn và lợi ích thiết thực, hỗ trợ đắc lực cho mục tiêu an ninh và phát triển cũng như nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam.

Trước bối cảnh ASEAN bước sang một giai đoạn phát triển mới, chúng ta cần có sự chuẩn bị tốt hơn về mọi mặt để nâng cao hơn nữa hiệu quả tham gia của Việt Nam. Trước hết, chúng ta cần nhận thức đầy đủ hơn và coi trọng đúng mức tầm quan trọng chiến lược của ASEAN đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước ta. Việt Nam là một bộ phận hữu cơ của khu vực Đông Nam Á, do vậy một ASEAN liên kết chặt chẽ, đoàn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế quan trọng, hoàn toàn phù hợp với lợi ích cơ bản và lâu dài của chúng ta. Gia nhập và tham gia hợp tác ASEAN đã và sẽ mang lại cho Việt Nam nhiều lợi ích quan trọng và thiết thực về chính trị-an ninh, kinh tế, văn hóa-xã hội và đối ngoại, mà bao trùm là tạo môi trường quốc tế thuận lợi cho xây dựng và bảo vệ đất nước cũng như hỗ trợ Việt Nam hội nhập nhanh chóng và hiệu quả hơn vào khu vực và quốc tế. Chính vì vậy, ASEAN xét cả về hợp tác đa phương và quan hệ song phương, luôn được xác định là một bộ phận quan trọng trong tổng thể chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, chủ động hội nhập khu vực và quốc tế của Đảng và Nhà nước ta.

Hai là, chúng ta cần tiếp tục làm hết sức mình cùng các nước thành viên khác xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống. Chúng ta cần tham gia tích cực, chủ động và có trách nhiệm hơn trong hợp tác ASEAN. Với thế và lực của đất nước đang tăng lên, chúng ta có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để phát huy vai trò này. Chúng ta cần tích cực tham gia mọi hoạt động của Hiệp hội, chủ động đề xuất nhiều sáng kiến và biện pháp phù hợp để tăng cường đoàn kết và hợp tác trong ASEAN, thúc đẩy giải quyết những vấn đề lớn và phức tạp của Hiệp hội, thể hiện tinh thần trách nhiệm cao trong việc thực hiện nghiêm túc các thỏa thuận của ASEAN và tương lai phát triển của Hiệp hội.

Ba là, chúng ta cần có sự đổi mới và chuẩn bị tốt trong nội bộ để nâng cao hiệu quả tham gia hợp tác ASEAN, cả về tổ chức bộ máy, phương thức hoạt động và nguồn lực. Hợp tác ASEAN rất đa dạng về hình thức và nội dung, do vậy cần có sự phân công nhiệm vụ rõ ràng và sự phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ngành khi tham gia hoạt động ASEAN, nhất là vai trò điều phối quốc gia của Bộ Ngoại giao. Các cơ quan đảm nhận vai trò điều phối trong từng trụ cột của Cộng đồng ASEAN cần phải phát huy tính chủ động, thường xuyên phối hợp tốt với các Bộ, ngành liên quan để đảm bảo sự tham gia đồng bộ và nhất quán của Việt Nam. Từng Bộ, ngành cần sớm tăng cường bộ phận chuyên trách, đầu tư thích đáng về nhân lực và tài chính cho việc tham gia hoạt động ASEAN.

Bốn là, cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền rộng rãi cho mọi tầng lớp nhân dân và các tổ chức trong xã hội về ASEAN và sự tham gia của Việt Nam, để tạo sự đồng thuận trong xã hội về nhận thức và hành động, huy động được sự tham gia và đóng góp của mọi tầng lớp nhân dân vào tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, thúc đẩy hợp tác ASEAN hướng tới phục vụ và nâng cao cuộc sống của người dân.

Cuối cùng, chúng ta cũng cần bắt tay ngay vào các công việc chuẩn bị để Việt Nam đảm nhận tốt vai trò Chủ tịch ASEAN trong năm 2010, trong đó có việc tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN và nhiều Hội nghị cấp Bộ trưởng quan trọng khác. Đây sẽ là dịp quan trọng để chúng ta tiếp tục đóng góp cho đoàn kết và hợp tác ASEAN, qua đó góp phần nâng cao vai trò và vị thế quốc tế của đất nước ta.

Nhất quán trong tư duy và hành động, thực hiện đường lối đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa của Đảng và Nhà nước, Việt Nam đã và sẽ tiếp tục tham gia hợp tác ASEAN một cách tích cực, chủ động và có trách nhiệm, để góp phần xây dựng ASEAN trở thành một tổ chức liên kết chặt chẽ, đoàn kết và vững mạnh, có vai trò chủ đạo trong việc bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực./.