Sáng 19/11/2012, tại thành phố Hồ Chí Minh đã diễn ra Lễ khai mạc Hội thảo khoa học quốc tế lần thứ tư về Biển Đông với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì an ninh và phát triển ở khu vực” do Học viện Ngoại giao phối hợp với Hội Luật gia Việt Nam tổ chức. Tham dự Hội thảo có hơn 200 đại biểu là những học giả, nhà nghiên cứu, chuyên gia, trong đó có khoảng 100 đại biểu quốc tế gồm học giả và quan chức chính phủ đến từ 27 nước và vùng lãnh thổ; gần 30 đại diện Ngoại giao đoàn tại Việt Nam; và các học giả, đại biểu Việt Nam.

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh kỷ niệm 30 năm Công ước về Luật biển của Liên hợp quốc được ký kết; 10 năm ASEAN và Trung Quốc long trọng tuyên bố cam kết thúc đẩy các biện pháp hợp tác, tăng cường lòng tin, không làm phức tạp thêm tình hình trong Tuyên bố về ứng xử của các bên tại Biển Đông (DOC). Mục tiêu của Hội thảo lần này là trao đổi, chia sẻ các kết quả nghiên cứu và đánh giá mới nhất từ góc độ luật pháp quốc tế và quan hệ quốc tế của các học giả từ nhiều nước trên thế giới về tầm quan trọng của Biển Đông, những diễn biến xảy ra gần đây trên Biển Đông; tăng cường hiểu biết về lợi ích chung trong việc giữ hoà bình, ổn định ở Biển Đông; đề xuất các hướng giải pháp cho các tranh chấp để tăng cường hợp tác, ngăn ngừa và kiểm soát xung đột, kiểm soát khủng hoảng tại Biển Đông.

Trong ngày 19/11/2012 đã diễn ra ba phiên thảo luận với 12 tham luận về các chủ đề: “Địa chính trị Biển Đông”, “Những diễn biến gần đây trên Biển Đông” và “Chính trị nội bộ và chính sách đối ngoại trong vấn đề Biển Đông”.

Các học giả đánh giá cao tiềm năng tài nguyên biển phong phú, giá trị kinh tế của các tuyến đường vận tải biển qua Biển Đông và khẳng định tầm quan trọng của Biển Đông đối với môi trường hòa bình, ổn định ở khu vực và trên thế giới.

Đánh giá các diễn biến xảy ra trên Biển Đông trong thời gian gần đây, các đại biểu cho rằng, Biển Đông đã trở thành một trong những khu vực có tranh chấp phức tạp nhất trên thế giới do những biến chuyển trong tình hình nội bộ nhiều nước cũng như những biến chuyển của tình hình kinh tế, quân sự và an ninh khu vực. Bên cạnh những vấn đề an ninh truyền thống như tranh chấp đảo, tranh chấp khu vực biển, các vấn đề an ninh phi truyền thống như cướp biển, ô nhiễm môi trường biển, sự suy giảm của các nguồn hải sản, biến đổi khí hậu... đang ngày càng nghiêm trọng. Sự gia tăng vai trò của các nhân tố phi nhà nước đang làm phức tạp thêm vấn đề Biển Đông. Tình hình càng diễn biến phức tạp, các nước trong khu vực càng cần phải nỗ lực lớn hơn, đồng thời cần tìm ra các phương cách hiệu quả hơn để đưa các kết quả nghiên cứu, các khuyến nghị chính sách đi vào cuộc sống.

Một số đại biểu nhận định các biện pháp xây dựng lòng tin an ninh biển như việc thiết lập đường dây nóng, tổ chức tuần tra hải quân chung ít nhiều đã cải thiện được môi trường và quản lý vấn đề tranh chấp Biền Đông dễ dàng hơn. Ngoài ra, cũng cần tận dụng các kênh ngoại giao và quốc phòng hiện đang kết nối các quốc gia trong khu vực, ví dụ như đối thoại chính phủ trực tiếp, tiếp tục các cơ chế đối thoại an ninh khu vực hiện có như ARF, EAS. Theo quan điểm của nhiều học giả, lịch sử quan hệ quốc tế cho thấy không thể dùng vũ lực để giải quyết các tranh chấp như ở Biển Đông. Các nước tham gia tranh chấp phải giữ cân bằng giữa bảo vệ quyền lợi của riêng mình và duy trì sự ổn định ở Biển Đông. Các học giả cảnh báo, thời gian vẫn còn nhưng ngày càng ít cho các bên tranh chấp ở Biển Đông tìm kiếm giải pháp hòa bình để kiểm soát và giải quyết các tranh chấp.

Trong ngày thảo luận đầu tiên, các học giả nhấn mạnh các bên cần kiềm chế, tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS, duy trì vai trò đoàn kết của ASEAN nhằm duy trì hiệu quả các khuôn khổ hợp tác khu vực. Các học giả đã thảo luận về vai trò quan trọng của truyền thông trong việc định hướng dư luận trong mỗi nước. Các bên liên quan phải có trách nhiệm chọn lọc thông tin khách quan và đầy đủ về vấn đề, để đưa ra những thông điệp quan trọng một cách đúng đắn, không kích động tinh thần dân tộc cực đoan làm phức tạp thêm quá trình giải quyết tranh chấp vốn đã gặp nhiều trở ngại.

Ngày 20-21/11 Hội thảo sẽ tiếp tục thảo luận các chủ đề: “Hiện đại hóa quân sự và tác động”, “Lợi ích và chính sách của các cường quốc ngoài khu vực”, “Biển Đông trong quan hệ ASEAN - Mỹ - Trung Quốc”, “Các khía cạnh pháp lý”, “Đánh giá thực trạng và xu thế hợp tác khu vực trên Biển Đông”, “Cơ chế giải quyết tranh chấp, quản lý xung đột và hướng giải pháp” và “Kiến nghị chính sách nhằm tăng cường an ninh và hợp tác ở Biển Đông”./.