Đề thơ mừng thọ

Hoàng Phan Thái tự là Đại Hữu, sinh khoảng đầu thế kỷ 19, người xã Cổ Đan (nay là Nghi Phúc) tổng Đặng Xá, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Ông nhà nghèo, học giỏi, tính tình cương trực, đi thi đậu đầu xứ nên cũng thường gọi là đầu xứ Thái. Vào năm 1861-1862, ông cùng cai tổng Vàng nổi lên chống lại triều đình nhà Nguyễn, sau việc thất bại, ông bị bắt và bị xử tử ở Nghệ An.

Tương truyền hồi Hoàng Phan Thái ra Bắc tìm cai tổng Vàng, một hôm đi đường bị đói, nghe nói gần đấy có nhà đang có tiệc, ông liền lần tới. Nguyên nhà này có ba con trai đều vào hạng hào phú ở trong làng, hôm ấy mừng thọ cho bà mẹ 70 tuổi.

Sau khi Hoàng Phan Thái tự giới thiệu là học trò kiết lỡ độ đường, chủ nhà đưa cho ông bức vóc và bảo làm bài thơ mừng.Hoàng Phan Thái đã hỏi dò được gia cảnh nhà, bèn viết hai câu, trong khi viết ông cố ý để cách xa nhau chừng vài ba dòng. Hai câu như sau:

Nhân sinh thất thập bản phi nhân,
Sinh lai tam tử giai vi đạo.

Dịch là:

Người sống bảy mươi chẳng phải người
Sinh được ba con đều kẻ trộm.

Khách khứa ở đám tiệc đều lấy làm lạ không hiểu ra sao cả. Mấy ông con trai nhà chủ bực tức ra mặt, cho là “thằng kiết điên rồ”. Có ông đàn anh trong nhà đám nóng tiết đòi đánh đuổi đi... Nhưng Hoàng Phan Thái cứ ung dung như không có chuyện gì xảy ra. Mặc cho họ ngơ ngác tức tối một hồi, ông mới đủng đỉnh viết xen vào thêm hai câu nữa, thành một bài thơ đầy đủ như sau:

Nhân sinh thất thập bản phi nhân,
Nhân thị tiên nhân giáng tại trần
Sinh lai tam tử giai vi đạo,
Đạo đắc bàn đào hiến mẫu thân.

Tạm dịch là:

Người sống bảy mươi chẳng phải người,
Người chính là tiên xuống ở đời,
Đẻ được ba con đều kẻ trộm,
Trộm lấy đào tiên biếu mẹ xơi.

Bấy giờ ai nấy đều thở phào hể hả vì bài thơ bỗng trở nên có ý nghĩa sâu sắc.

Chủ nhà lúc ấy cũng hết sức phục tài anh trò kiết, vội bưng một mâm cỗ thật đầy mời Hoàng Phan Thái.(St)