Vào lúc 16h00 ngày thứ Năm, 5/6/2014, tại Nhà khách Chính phủ, 12 Ngô Quyền, Hà Nội, Bộ Ngoại giao đã tổ chức Họp báo Quốc tế về tình hình Biển Đông. Cuộc họp báo có sự tham dự của đại diện các cơ quan, đơn vị như Ủy ban Biên giới Quốc gia, Cảnh sát biển Việt Nam, Kiểm ngư Việt Nam và đại diện Bộ Ngoại giao.

Chủ trì buổi họp báo có: ông Lê Hải Bình - Người phát ngôn Bộ Ngoại giao; ông Trần Duy Hải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Biên giới Quốc gia; ông Ngô Ngọc Thu - Phó Tư lệnh, Tham mưu trưởng Cảnh sát biển; ông Hà Lê - Cục phó Cục Kiểm ngư.

Cuộc họp báo quốc tế về tình hình Biển Đông hôm nay đã thu hút sự chú ý của đông đảo các cơ quan truyền thông trong và ngoài nước cũng như đại diện của nhiều cơ quan đại diện ngoại giao nước ngoài tại Hà Nội.

Tại buổi họp báo, Ông Trần Duy Hải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Biên giới Quốc gia cho biết:

"Trong hơn 1 tháng qua, kể từ ngày Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam, Việt Nam đã nỗ lực trao đổi, đối thoại với Trung Quốc dưới nhiều hình thức và ở các cấp khác nhauyêu cầu Trung Quốc chấm dứt các hành vi vi phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam, tôn trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, rút giàn khoan và các tàu hộ tống để hai bên trao đổi ngay các biện pháp ổn định tình hình và kiểm soát các vấn đề trên biển giữa hai nước. Đến nay, đã có trên 30 cuộc trao đổi các loại. Trên thực địa, các tàu chấp pháp dân sự của Việt Nam luôn hết sức kiềm chế, kêu gọi Trung Quốc rút giàn khoan và các tàu hộ tống ra khỏi vùng biển Việt Nam. Cộng đồng quốc tế đánh giá cao sự kiềm chế và cách xử lý của Việt Nam; phê phán những hành động sai trái của Trung Quốc.

Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực và thiện chí của Việt Nam, Trung Quốc đã không những không dừng lại các hoạt động bất hợp pháp của mình mà còn phản ứng tiêu cực, có những lời lẽ vu cáo, xuyên tạc, đổ lỗi cho Việt Nam.Nghiêm trọng hơn, trên thực địa, Trung Quốc đã có hành động leo thang mới: mở rộng phạm vi hoạt động của giàn khoan Hải Dương 981, di chuyển đến vị trí mới có tọa độ 15-33.38 Bắc/111-34.62 Đông, nằm sâu 60 hải lý trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam; gia tăng tàu hộ tống các loại, có lúc lên tới gần 140 tàu, hoạt động bất hợp pháp trên vùng biển của Việt Nam, trong đó có nhiều tàu quân sự (tàu hộ vệ tên lửa, tàu tuần tiễu tấn công nhanh, tàu săn ngầm, tàu đổ bộ và nhiều máy bay chiến đấu) đến hoạt động ở khu vực giàn khoan Hải Dương 981. Các tàu của Trung Quốc đã tiến hành vây hãm, chủ động tấn công, cố tình đâm va và dùng vòi rồng công suất cao phun vào các tàu dân sự của Việt Nam đang thực thi pháp luật trong vùng biển thuộc quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam; làm bị thương thêm một số cán bộ kiểm ngư của Việt Nam và gây hư hỏng nhiều tàu, thiết bị của các cơ quan thực thi pháp luật Việt Nam. Đặc biệt, ngày 26/5/2014, tàu Trung Quốc đâm chìm tàu cá số hiệu ĐNa 90152 của Việt Nam đang đánh bắt bình thường trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, cách giàn khoan 17 hải lý, làm cho tình hình hết sức căng thẳng. Nghiêm trọng hơn, các tàu của Trung Quốc đã có hành vi vô nhân đạo, ngăn cản các tàu của Việt Nam đến cứu hộ các ngư dân của tàu cá ĐNa 90152 bị tàu Trung Quốc đâm chìm. Ngày 01/6/2014, tàu Trung Quốc đâm thủng tàu CSB 2016 của lực lượng Cảnh sát Biển Việt Nam đang làm nhiệm vụ trên vùng biển của Việt Nam. Hành động nêu trên của Trung Quốc làm trầm trọng thêm tình hình căng thẳng ở Biển Đông, đe dọa nghiêm trọng hoà bình, ổn định, tự do và an ninh an toàn hàng hải trong khu vực; gây quan ngại cho cộng đồng quốc tế; gây bất bình trong dư luận và nhân dân Việt Nam. Việt Nam kiên quyết phản đối.

Ngày 23/5/2014, lần thứ 2 Bộ Ngoại giao Việt Nam đã trao Công hàm gửi Bộ Ngoại giao Trung Quốc yêu cầu Trung Quốc rút giàn khoan để hai bên tiến hành đàm phán xác định tính pháp lý khu vực Trung Quốc hạ đặt giàn khoan 981. Nhưng cho đến nay, Trung Quốc vẫn lảng tránh, không trả lời công hàm của Việt Nam.

Ngày 04/6/2014, lần thứ 3 Bộ Ngoại giao Việt Nam đã một lần nữa trao Công hàm gửi Bộ Ngoại giao Trung Quốc, yêu cầu phía Trung Quốc nghiêm túc tôn trọng luật pháp quốc tế, chấm dứt ngay các hoạt động vi phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam đối với vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, rút ngay giàn khoan, tàu và các phương tiện liên quan ra khỏi vùng biển của Việt Nam và không để tái diễn các hành vi tương tự; đồng thời, yêu cầu Trung Quốc giải quyết các tranh chấp trên biển, cũng như việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam, thông qua đàm phán hoặc các biện pháp hòa bình, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982.

Việt Nam mong muốn cộng đồng quốc tế và các cơ quan truyền thông, trong nước và quốc tế với tinh thần công tâm, khách quan, tiếp tục lên tiếng mạnh mẽ phản đối việc làm sai trái của Trung Quốc, bảo vệ chính nghĩa và công lý."

Tiếp đó, ông Ngô Ngọc Thu, Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Cảnh sát Biển Việt Nam, trình bày về diễn biến tình hình trên thực địa từ ngày Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương -981 trong vùng biển Việt Nam đến nay, nội dung chính như sau:

- Từ 05h00 ngày 02/5 Trung Quốc hạ đặt giàn khoan tại tọa độ 15^o29’58’’ vĩ Bắc - 111^o12’06’’ kinh Đông, phía Nam đảo Tri Tôn, sâu vào trong thềm lục địa của Việt Nam 80 hải lý, cách đảo Lý Sơn 119 hải lý.

- Lúc 05h00 ngày 27/5, lực lượng Cảnh sát biển phát hiện giàn khoan di chuyển theo hướng Đông Đông Bắc đến 11h15 dừng lại. (Cách vị trí cũ 21,86 hải lý về phía Đông Đông Bắc - Vị trí mới của giàn khoan cách phía Đông đảo Lý Sơn: 143 hải lý; cách Đông Nam đảo Tri tôn: 25 hải lý).

- Ngày 01/6, giàn khoan có sự dịch chuyển nhẹ và ổn định tại tọa độ 15⁰33’21’’N - 111⁰34’35’’E, (cách vị trí ngày 27/5 khoảng 140m về phía Tây Tây Bắc). Đến hôm nay vị trí giàn khoan cơ bản ổn định. Giàn khoan Hải Dương-981 vẫn nằm sâu trong thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.

- Hàng ngày, Trung Quốc sử dụng từ 30 - 137 tàu để bảo vệ khu vực giàn khoan, trong đó có 6 dạng tàu chiến như: Khu trục tên lửa (số hiệu 169,170); Hộ vệ tên lửa (số hiệu 523,534,571,572); Tên lửa tấn công nhanh (số hiệu 752,753); Tuần tiễu săn ngầm (số hiệu 787,789); Quét mìn (số hiệu 839,840,842,843); Vận tải đổ bộ (số hiệu 989,998,999). Ngoài ra còn có từ 33-42 tàu gồm: Hải cảnh, Hải tuần, Hải giám, Ngư chính; từ 9-11 tàu kéo và dịch vụ; từ 20-22 tàu vận tải; từ 1-3 tàu dầu và từ 15-60 tàu cá. Ngày cao điểm Trung Quốc sử dụng 137 tàu các loại để bảo vệ giàn khoan.

- Lực lượng tàu bảo vệ, phục vụ được duy trì ở mức cao (dao động từ 70-80 chiếc) song lượng tàu cá Trung Quốc tăng từ 15 lên 60 chiếc. Ngày 27/5, để bảo vệ giàn khoan di chuyển có 9 tàu chiến hoạt động (Khu trục tên lửa 170, Hộ vệ tên lửa 523, 534, 571, 572, Tuần tiễu săn ngầm 787, 789, Quét mìn 840, 843).

- Trung Quốc thường xuyên sử dụng máy bay tuần thám, trực thăng (số hiệu 8321, 3808, 3586, 9401 B.7112, B.7115); máy bay cánh bằng, dạng cảnh báo sớm (KJ200-9421); máy bay trinh sát dạng TU-154 (81223) bay nhiều vòng trên các tàu Việt Nam ở độ cao từ 100-1000m.

- Lực lượng bảo vệ Trung Quốc chia làm 3 vòng để bảo vệ: Vòng trong cách giàn khoan từ 1-1,5 hải lý có 10-15 tàu bảo vệ; vòng giữa cách giàn khoan từ 4,5-5 hải lý có 40-45 tàu bảo vệ; vòng ngoài cách giàn khoan từ 10-12 hải lý có 25-35 tàu bảo vệ. Trung Quốc luôn bố trí từ 9-12 tàu bám sát các tàu Việt Nam, sẵn sàng ngăn cản, đâm va ở khoảng cách từ 10-12 hải lý so với giàn khoan.

- Hành động của các tàu bảo vệ Trung Quốc vẫn chặn đầu, khóa đuôi, ép mạn sẵn sàng đâm va khi các tàu của Việt Nam vào gần tuyên truyền, ngăn chặn việc xâm phạm trái phép của giàn khoan Hải Dương-981; chủ động đâm thẳng, dùng súng bắn nước công suất lớn nhằm làm hư hỏng trang bị, tàu thuyền của Việt Nam; dùng hệ thống âm thanh âm tần, đèn pha công suất lớn nhằm làm ảnh hưởng tới tâm lý, sức khỏe của lực lượng trên tàu Việt Nam, cụ thể:

+ Lúc 16h00 ngày 26/5, tại tọa độ 15⁰16’42’’- 111⁰01’30’’ (cách giàn khoan 16,5 hải lý về phía Tây Nam), tàu cá Việt Nam số hiệu ĐNa 90152 bị tàu cá Trung Quốc số hiệu 11209 đâm chìm, 10 ngư dân trên tàu bị rớt xuống biển đã được các tàu cá của Việt Nam cứu vớt an toàn.

+ Lúc 16h23 ngày 01/6, tàu Cảnh sát biển CSB 2016 ở Tây Tây Nam giàn khoan 12 hải lý bị tàu Trung Quốc HC 46105 tăng tốc dùng súng phun nước chế áp và đâm vào mạn phải tàu, làm thủng 4 lỗ trên vạch mớn nước 40 -50 cm, gãy 7 cột lan can và 01 ống thông hơi.

- Lực lượng tàu cá Trung Quốc có khoảng 40-45 chiếc chia thành 2 tốp, luôn ngăn cản các nhóm tàu đánh cá của Việt Nam đang đánh bắt ở ngư trường truyền thống Hoàng Sa, cách giàn khoan từ 30-40 hải lý về phía Tây Nam và Tây Tây Nam. Từ ngày 3/5 đến nay, các tàu bảo vệ Trung Quốc đã đâm va, phun nước gây thương tích cho 12 kiểm ngư viên và làm hư hỏng 24 tàu thực thi pháp luật của Việt Nam (5 tàu Cảnh sát biển gồm các tàu 4032, 4033, 2012, 2013, 2016; 19 tàu Kiểm ngư).

Lực lượng thực hiện nhiệm vụ của Việt Nam đã có mặt kịp thời tại hiện trường, tiến hành thực thi pháp luật, ngăn chặn hành động xâm phạm trái phép của giàn khoan và lực lượng tàu bảo vệ của Trung Quốc trong vùng biển của Việt Nam. Biện pháp chủ yếu là tiếp cận, sử dụng loa tuyên truyền yêu cầu giàn khoan và các lực lượng bảo vệ của Trung Quốc rời khỏi vùng biển Việt Nam; tiến hành quay phim, chụp ảnh ghi lại các hành động của giàn khoan và các tàu bảo vệ Trung Quốc trên hiện trường làm bằng chứng, tư liệu để đấu tranh với Trung Quốc trên tất cả các kênh. Các tàu Cảnh sát biển Việt Nam nhiều lần tiếp cận giàn khoan Trung Quốc tổ chức tuyên truyền bằng 3 thứ tiếng (Việt Nam, Trung Quốc, Anh) yêu cầu các lực lượng TQ rời khỏi vùng biển Việt Nam. Sau một tháng, mặc dù các tàu bảo vệ TQ vẫn tiếp tục có những hành động ngăn chặn, cản phá quyết liệt, sẵn sàng đâm va, phun nước; song lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm Ngư Việt Nam đã kiềm chế nhưng kiên quyết, kiên trì, thực hiện nghiêm đối sách, chủ động cơ động, vòng tránh trước hành động khiêu khích đâm va của các tàu Trung Quốc.

Các tàu chấp pháp dân sự của Việt Nam, không phun nước và đâm vào các tàu bảo vệ, tàu cá của Trung Quốc, chỉ phát loa tuyên truyền yêu cầu Trung Quốc rút giàn khoan và các tàu bảo vệ ra khỏi vùng biển Việt Nam. Lực lượng thực thi pháp luật của Việt Nam tiếp tục đấu tranh kiên quyết bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán tại vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam.

Về phía lực lượng kiểm ngư, theo thông tin do ông Hà Lê – Phó Cục trưởng Cục Kiểm ngư, cung cấp thì sau khi phát hiện Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trái phép trong vùng biển Việt Nam vi phạm chủ quyền và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động khai thác thủy sản bình thường và hợp pháp của ngư dân Việt Nam trên ngư trường truyền thống tại quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, lực lượng Kiểm ngư và Cảnh sát Biển Việt Nam đã có mặt tại thực địa nơi Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trái phép để tuyên truyền, yêu cầu rút giàn khoan ra khỏi vùng biển thuộc chủ quyền Việt Nam, tiến hành thực thi pháp luật, bảo vệ ngư trường, hỗ trợ ngư dân Việt Nam.

Các tàu Trung Quốc đã chủ động tấn công, uy hiếp các tàu Kiểm ngư Việt Nam dưới các hình thức vây ép, húc đẩy, đâm va, phun nước bằng vòi rồng, thậm chí còn có hành động áp mạn và ném các vật cứng sang tàu Kiểm ngư.

Trong tổng số hơn 20 tàu Kiểm ngư tham gia, đã có 19 tàu bị các tàu của Trung Quốc chủ động đâm va, phun nước áp lực cao gây hư hỏng (gãy be chắn sóng, lan can, méo cabin, vỡ kính cabin, hỏng các thiết bị hàng hải như các máy thông tin liên lạc, radar, la bàn, dụng cụ tác nghiệp hải đồ, hệ thống tời neo......); làm 12 kiểm ngư viên bị thương.

Đặc biệt nghiêm trọng là Trung Quốc đã có các hành động uy hiếp, đâm chìm các tàu cá Việt Nam đang hoạt động khai thác bình thường, hợp pháp trên các ngư trường truyền thống của Việt nam.

Thời gian này đang là đợt cao điểm vụ cá Nam trên biển - mùa đánh bắt chính trong năm của bà con ngư dân Việt Nam. Chính vì vậy, ngư dân nhiều địa phương đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung tiếp tục bám biển dài ngày để khai thác hải sản trên các ngư trường truyền thống.

Chỉ tính từ ngày 07/5/2014 đến nay, trong quá trình sản xuất bình thường trên ngư trường truyền thống tại quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, đã có 12 tàu cá của Việt Nam đã bị các lực lượng chấp pháp và tàu cá của Trung Quốc cản trở, uy hiếp, phá hoại tài sản, đối xử thô bạo với ngư dân. Điển hình là các vụ việc :

- Ngày 07/5/2014: tàu cá QNg-96416-TS khi đang khai thác hải sản tại vùng biển cách đảo Linh Côn (thuộc quần đảo Hoàng Sa) khoảng 15 hải lý về phía Nam, cách vị trí Trung Quốc đặt giàn khoan trái phép khoảng 70 hải lý về phía Đông, thì bị tàu chiến của Trung Quốc mang số hiệu 1241 truy đuổi, bắn đạn pháo sáng cảnh báo, ném búa, ốc và một tàu Ngư chính khác của Trung Quốc tham gia truy đuổi, đâm trực diện vào phần đuôi tàu QNg-96416-TS.

- Ngày 12/5/2014: 02 tàu cá QTr-91119-TS của Ông Bùi Xuân Tân và tàu cá QTr-96868-TS của ông Võ Văn Hữu đang hoạt động tại vùng biển Hoàng Sa bị tàu Trung Quốc truy đuổi, cắt lưới, tịch thu các trang thiết bị máy móc và sản phẩm trên tàu.

- Ngày 16/5/2014: Tàu cá QNg-90205-TS đang khai thác hải sản tại vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam thì bị tàu Ngư chính Trung Quốc mang số hiệu 306 tấn công. Hai ngư dân trên tàu là Nguyễn Huyền Lê Anh (30 tuổi) và Nguyễn Tấn Hải (24 tuổi) bị các nhân viên trên tàu Ngư chính Trung Quốc hành hung, khiến 2 ngư dân này trọng thương. Không những đánh người, ngư chính Trung Quốc còn đập phá tài sản, cướp ngư cụ, hải sản đánh bắt được của ngư dân Việt Nam.

- Ngày 17/5/2014: tàu cá QNg-96011-TS đang khai thác hải sản tại vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa (cách đảo Tri Tôn 31 hải lý) thì bị tàu chấp pháp Trung Quốc số hiệu 21102 tấn công, đập phá vật dụng trên tàu như thuyền thúng, cửa kính cabin, chặt dây hơi, lấy đi trang thiết bị (máy dò cá, I-com, máy định vị) và 400kg hải sản đánh bắt.

- Đặc biệt nghiêm trọng là vụ việc xảy ra vào ngày 26/5/2014: Khi tàu cá mang số hiệu ĐNa-90152-TS có 10 ngư dân trên tàu đang hoạt động khai thác hải sản cách giàn khoan Hải Dương 981 khoảng 17 hải lý thì bị tàu cá của Trung Quốc mang số hiệu 11209 đâm chìm. Đáng chú ý là hành động của tàu cá Trung Quốc là rất manh động, thể hiện rõ mục đích là đâm chìm tàu cá Việt Nam (tàu cá 11209 của Trung Quốc đã bám đuổi, đâm, đẩy tàu cá Việt Nam đến khi lật úp). Ngoài ra, các tàu Trung Quốc còn có hành động ngăn cản các tàu của Việt Nam tham gia cứu hộ, cứu nạn 10 ngư dân của tàu ĐNa-90152-TS. Tuy nhiên, 10 ngư dân trên tàu đã được các tàu cá Việt Nam cùng tổ đội vớt và cứu hộ an toàn. Hiện tàu cá ĐNa-90152-TS đã được các tàu của lực lượng Kiểm ngư kéo về bờ để trục vớt và sửa chữa.

Các tàu Kiểm ngư đã kiềm chế, chủ động tránh va chạm, nhưng kiên quyết, kiên trì dùng các biện pháp hòa bình để tuyên truyền, yêu cầu Trung quốc phải rút khỏi vùng biển mà họ đang hoạt động trái phép, đồng thời đã có các phương án phối hợp với các lực lượng chức năng khác để bảo vệ ngư dân. Lực lượng Kiểm ngư đã, đang và sẽ tiếp tục các hoạt động thực thi pháp luật trên biển, kiên quyết bảo vệ chủ quyền, bảo vệ ngư trường và hỗ trợ ngư dân khai thác trên các vùng biển của Việt Nam.