TƯ LIỆU CƠ BẢN LIÊN BANG MÊ-HI-CÔ VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM ---------------- I. Khái quát : - Tên nước: Liên bang Mê-hi-cô (Estados Unidos Mexicanos). - Thủ đô: Thành phố Mê-hi-cô; các thành phố lớn khác: Goa-đa-la-ha-ra (Guadalajara), Môn-tê-rây (Monterrey), Pu-ê-bla (Puebla), Xiu-đát Hoa-rết (Ciudad Juarez), Ti-hoa-na (Tijuana), A-ca-pun-cô (Acapulco), Mê-ri-đa (Merida), Lê-ôn (Leon). - Vị trí địa lý: nằm ở Bắc Mỹ; Bắc giáp Mỹ, Đông giáp vịnh Mê-hi-cô, Đông Nam giáp biển Ca-ri-bê, Nam giáp Bê-li-xê và Goa-tê-ma-la, Tây giáp Thái Bình Dương. - Diện tích: 1.964.375 km2 (thứ 3 MLT, sau Bra-xin và Ác-hen-ti-na). - Dân số: 136 triệu người (7/2020). - Quốc khánh: 16/9/1810. - Tôn giáo: Cơ đốc giáo, Tin lành. - Ngôn ngữ: Tiếng Tây Ban Nha. - Tiền tệ: Đồng Pê-xô Mê-hi-cô; tỷ giá: 22,79 Pê-xô = 1 USD - Tổng thống: An-drết Ma-nu-en Lô-pết Ô-bra-đo (Andrés Manuel López Obrador, nhiệm kỳ từ 01/12/2018). - Ngoại trưởng: Mác-xê-lô Ê-brác (Marcelo Ebrard). II. Lịch sử: - Mê-hi-cô có lịch sử và nền văn minh lâu đời, chủ yếu là hai nền văn minh Át-xtê-ca (Azteca) và Ma-gia (Maya) từ hơn 3000 năm trước công nguyên. - Từ năm 1519, Mê-hi-cô bị Tây Ban Nha xâm chiếm và đô hộ. - Ngày 16/9/1810, dưới sự lãnh đạo của Mi-ghen I-đan-gô, nhân dân Mê-hi-cô đứng lên khởi nghĩa và tuyên bố độc lập. - Năm 1824, nền Cộng hòa được thiết lập. - Từ 1835-1867, Mỹ, Anh và Pháp xâm lược Mê-hi-cô. Sau hai lần chiến tranh năm 1841 và 1846, Mỹ chiếm 1/2 lãnh thổ phía bắc Mê-hi-cô. - Ngày 20/11/1910, cuộc Cách mạng dân chủ tư sản đầu tiên giành thắng lợi tại Mê-hi-cô. - Ngày 29/3/1929, Đảng Cách mạng Thể chế (PRI) được thành lập và liên tục cầm quyền trong suốt 71 năm cho đến cuộc bầu cử tháng 7/2000 khi Đảng Hành động Quốc gia (PAN) cánh hữu thắng cử và lên cầm quyền đến tháng 7/2012. Sau đó, ứng cử viên Ên-ri-kê Pê-nha Ni-ê-tô của Liên danh PRI và Đảng Xanh Sinh thái (PVEM) đã giành chiến thắng với 19,2 triệu phiếu bầu, trở thành Tổng thống Mê-hi-cô nhiệm kỳ 2012-2018. - Tháng 7/2018, Ứng cử viên An-đơ-rết Ma-nu-ên Lô-pết Ô-bơ-ra-đô (Andres Manuel Lopez Obrador) thuộc Liên minh cánh tả “Cùng nhau, chúng ta làm nên lịch sử” (không thuộc PRI hay PAN) giành chiến thắng trong cuộc bầu cử nhiệm kỳ 2018 - 2024 với 53% phiếu bầu và trở thành Tổng thống Mê-hi-cô từ ngày 01/12/2018. III. Chính trị : Theo Hiến pháp năm 1917 (sửa đổi), Mê-hi-cô theo thể chế Cộng hoà Liên bang đại nghị, có 32 bang (Thủ đô Liên bang mới giành được quy chế như các bang khác). Tổng thống là Nguyên thủ quốc gia và đứng đầu Chính phủ, nhiệm kỳ 6 năm. Quốc hội bao gồm 2 viện: Thượng viện có 128 nghị sĩ và Hạ viện có 500 nghị sĩ. Các đảng phái chính trị chính gồm Đảng Cách mạng Thể chế (PRI), Đảng Hành động Quốc gia (PAN), Đảng Cách mạng Dân chủ (PRD), đảng Phong trào tái thiết quốc gia (MORENA), Đảng Xanh Sinh thái (PVEM), Đảng Lao động (PT). IV. Kinh tế : Mê-hi-cô là nền kinh tế lớn thứ 2 ở khu vực (sau Bra-xin) và thứ 13 thế giới; đứng đầu thế giới về khai thác bạc, thứ chín về khai thác vàng, thứ mười về xuất khẩu dầu lửa và khí đốt. Từ năm 2013-2019, GDP tăng trưởng trung bình 2,2%, trong đó Mỹ là đối tác lớn nhất chiếm 80% trao đổi ngoại thương của Mê-hi-cô. Dự báo tăng trưởng Mê-hi-cô thời gian tới ở mức thấp vì ảnh hưởng dịch bệnh Covid-19, sản lượng dầu và giá dầu thế giới thấp, các ngành sản xuất thiếu hiệu quả; khoảng cách giàu nghèo lớn, hơn nửa dân số không có việc làm ổn định; nhà nước pháp quyền yếu và còn tồn tại tham nhũng. V. Chính sách đối ngoại: Mê-hi-cô có quan hệ hợp tác đồng minh chiến lược toàn diện với Mỹ, tuy vẫn tồn tại một số vấn đề nhạy cảm liên quan đến kiểm soát di cư bất hợp pháp từ Mê-hi-cô, nạn buôn lậu ma túy xuyên quốc gia... Đáng chú ý, quan hệ Mê-hi-cô - Mỹ hiện nay diễn biến căng thẳng, phức tạp do Chính quyền của Tổng thống Đô-nan Trăm quyết định xây tường ngăn cách biên giới hai nước và đòi Mê-hi-cô phải chịu chi phí, áp dụng chính sách cứng rắn với người định cư bất hợp pháp và trẻ em… Mê-hi-cô cũng ưu tiên thúc đẩy quan hệ toàn diện với các nước ở Mỹ Latinh và Ca-ri-bê, duy trì và tăng cường quan hệ với Liên minh Châu Âu và ngày càng quan tâm hơn đến Châu Á-Thái Bình Dương, trong đó có Đông Nam Á, nhằm đa dạng hóa quan hệ kinh tế - thương mại và đầu tư. VI. Quan hệ Việt Nam – Mê-hi-cô: 1. Về chính trị - ngoại giao: Việt Nam và Mê-hi-cô thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 19/5/1975. Năm 1975, ta mở Đại sứ quán tại Mê-hi-cô. Năm 1976, Mê-hi-cô mở Đại sứ quán tại Hà Nội, nhưng đến 1980 bạn rút Đại sứ quán với lý do khó khăn kinh tế. Tháng 7/2000, Mê-hi-cô mở lại Đại sứ quán tại Hà Nội. Hai bên cũng đã trao đổi nhiều chuyến thăm các cấp: Về phía Việt Nam có Thủ tướng Phạm Văn Đồng (1979), Phó Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (12/2001), Thủ tướng Phan Văn Khải (2002, dịp dự HNCC APEC), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Hữu Thọ (1985), Phó Chủ tịch HĐBT kiêm BTNG Nguyễn Cơ Thạch (1975 và 1988), Phó CTQH Nguyễn Thị Kim Ngân (12/2011), Phó CTQH Đỗ Bá Tỵ (12/2016) và nhiều đoàn lãnh đạo cấp Bộ/ngành, các Ban Đảng và các Ủy ban của Quốc hội. Về phía Mê-hi-cô có Tổng thống Ên-ri-kê Pê-nha Ni-ê-tô tham dự HNCC APEC 2017, Đặc phái viên của Tổng thống Vi-xen-tê Phốc (8/2001), Đặc phái viên của Tổng thống Phê-li-pê Can-đê-rôn (11/2006), Chủ tịch Ủy ban Cải cách Nông nghiệp Hạ viện Ra-môn Xê-kha (2/2009), Chủ tịch Thượng viện Hô-xê Gôn-xa-lết (1/2012), Chủ tịch Ủy ban CÁ-TBD Thượng viện Tê-ô-phi-lô Tô-rết (8/2014), Chủ tịch Thượng viện Éc-nết-tô Cóc-đê-rô (APPF-26, 1/2018). Hai bên cũng tiến hành nhiều cuộc tiếp xúc cấp cao, cấp Bộ/Thứ trưởng bên lề các Hội nghị Quốc tế như tại Liên Hợp quốc, APEC, FEALAC. Về cơ chế hợp tác, hai nước đã thiết lập cơ chế Tham khảo chính trị cấp Thứ trưởng Bộ Ngoại giao (8/2002) và đã tổ chức 5 phiên họp ; cơ chế Ủy ban Hỗn hợp về Hợp tác Kinh tế, Thương mại và Đầu tư (2/2016) và đã tổ chức 2 khóa họp . 2. Về quan hệ kinh tế-thương mại và đầu tư: Hai nước đã ký “Bản ghi nhớ thành lập Ủy ban Hỗn hợp về Hợp tác Kinh tế, Thương mại và Đầu tư” (2/2016) và tổ chức Khóa họp I tại Hà Nội vào ngày 7/11/2017, Phiên họp II tại Mê-hi-cô vào tháng 7/2019. Kim ngạch thương mại hai chiều duy trì đà tăng và còn nhiều tiềm năng sau khi CPTPP đi vào hiệu lực. Năm 2019, thương mại hai chiều đạt khoảng 5,1 tỷ USD và Mê-hi-cô hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của Việt Nam tại khu vực Mỹ Latinh (sau Brasil). Hiện nay Mê-hi-cô mong muốn xuất khẩu thịt bò, sản phẩm y tế vào Việt Nam; ngược lại ta đề nghị bạn tháo gỡ các rào cản đối với mặt hàng gạo, tôm của Việt Nam. Mê-hi-cô nhập của Việt Nam hàng may mặc, giày dép, thủ công mỹ nghệ, hải sản, máy in, dụng cụ thể thao, đồ gỗ và xuất sang Việt Nam bông, chất dẻo nguyên liệu, sản phẩm gỗ, dược phẩm, hóa chất, linh kiện điện tử... Mê-hi-cô đã công nhận Quy chế kinh tế thị trường cho Việt Nam (2/2016). 3. Về hợp tác văn hóa và các lĩnh vực khác: Hai bên đã xây dựng tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại thủ đô Mê-hi-cô (1/2009) và Thành phố du lịch A-ca-pun-cô (5/2010); thiết lập và tiến hành phiên họp lần thứ I Ủy ban Hỗn hợp về hợp tác Văn hóa và Giáo dục (8/2015). Từ 2001, ta và đảng Lao động (PT) hợp tác mở ba trung tâm châm cứu ở Mê-hi-cô với sự tham gia của bác sĩ, chuyên gia châm cứu Việt Nam, khám chữa bệnh cho hơn 100.000 lượt người và được bạn đánh giá cao. 4. Về các văn kiện hợp tác: Hai nước đã ký các Hiệp định/Thoả thuận hợp tác về nông nghiệp, y tế, văn hoá, giáo dục, khoa học - công nghệ, miễn thị thực đối với người mang hộ chiếu ngoại giao và công vụ, tham khảo chính trị giữa hai Bộ Ngoại giao; hiện đang đàm phán 7 văn kiện hợp tác: (i) Hiệp định hợp tác về hải quan, (ii) Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, (iii) Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, (iv) Hiệp định hợp tác giáo dục đại học, (v) MOU hợp tác quốc phòng và (vi) MOU hợp tác về thú ý; (vii) MOU hợp tác về Chính phủ minh bạch. 5. Về hợp tác đa phương: Hai bên duy trì hợp tác tốt tại các diễn đàn đa phương và tổ chức quốc tế. Mê-hi-cô ủng hộ Việt Nam gia nhập WTO, làm Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ (2008-2009 và 2020-2021), HĐNQ (2014-2016), ECOSOC (2016-2018). Việt Nam ủng hộ Mê-hi-cô làm Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ (2009-2010), ứng cử viên của bạn vào chức TGĐ/WTO (2013), Thẩm phán Tòa án quốc tế về Luật biển (2014-2022), ECOSOC (2018-2020). Mê-hi-cô ủng hộ Việt Nam trở thành quan sát viên của Liên minh Thái Bình Dương./. Tháng 12/2020