I. KHÁI QUÁT:

- Tên nước: Cộng hòa Hai-ti (République du Haiti).

- Thủ đô: Poóc-tô Pơ-ranh-xơ (Port-au-Prince).

- Vị trí địa lý: Thuộc vùng biển Ca-ri-bê, phía Đông giáp CH Đô-mi-ni-ca-na.

- Diện tích: 27.750 km2

- Dân số: 10.981.229 (7/2018)

- Quốc khánh: 01/01/1804

- Đơn vị tiền tệ: Đồng Guốc-đơ (66,86 Gourde = 1 USD, tháng 7/2018)

- Tôn giáo: Thiên chúa giáo (83,2%); Vu-đu (2,1%); các đạo khác (4,6%), không tôn giáo (10,2%).

- Ngôn ngữ: tiếng Pháp và thổ ngữ Creole.

-Tổng thống: Giô-vơ-nen Moi-xơ (Jovenel Moise), từ 7/2/2017 .

- Thủ tướng: Giô-sép Giút (Joseph Jouthe), từ 2/3/2020.

-Bộ trưởng Ngoại giao và Tôn giáo: Cơ-lốt Giô-sép (Claude Joseph), từ 2/3/2020.

II. LỊCH SỬ:

- Thực dân Tây Ban Nha chiếm đóng đảo La Es-pa-nho-la (gồm Hai-ti và Cộng hòa Đô-mi-ni-ca-na ngày nay) từ thế kỷ thứ XVI. Năm 1697, Tây Ban Nha nhượng lại cho Pháp phần phía Tây đảo La Es-pa-nho-la (La Española) có tên gọi Xanh Đô-manh-gơ (Saint Domingue). Trong thế kỷ XVIII, Xanh Đô-manh-gơ là thuộc địa thịnh vượng nhất của Pháp tại châu Mỹ, sản xuất đường, ca cao, cà phê.

- Từ 1791- 1794, cách mạng giải phóng nô lệ xoá bỏ hoàn toàn chế độ nô lệ ở Hai-ti.

- Từ 1794-1801, Pháp chiếm lại toàn bộ đảo La Es-pa-nho-la (La Española).

- Từ 1801-1803, nhân dân Hai-ti nổi dậy dưới sự lãnh đạo của Tu-xanh Lu-véc-tua-rơ (Toussaint Louverture) và sau đó của Giắc Đê-sa-lin (Jacques Dessalines) đánh bại đội quân Na-pô-lê-ông (Napoleon).

- Năm 1804, Giắc Đê-sa-lin lên ngôi Hoàng đế và tuyên bố Hai-ti độc lập. Hai-ti trở thành nước đầu tiên ở Mỹ Latinh giành được độc lập.

- Năm 1822, quân đội Hai-ti giành quyền kiểm soát phần phía Đông đảo La Es-pa-nho-la (Cộng hòa Đô-mi-ni-ca-na ngày nay).  

- Năm 1844, Cộng hòa Đô-mi-ni-ca-na tuyên bố độc lập, tách khỏi Hai-ti.

- Từ nửa cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, Hai-ti trải qua thời kỳ dài bất ổn chính trị, nhiều cuộc đảo chính đã xảy ra. Từ 1915-1934, Mỹ chiếm đóng Hai-ti. Sau khi Mỹ rút quân, Hai-ti bất ổn chính trị kéo dài (từ 1957-2004, 7 lần thay Tổng thống và 4 lần đảo chính)

- Tháng 2/2004, đảo chính đã buộc Tổng thống Giăng Béc-tơ-răng A-rítx-tít-đơ (Jean Bertrand Aristide) từ chức và sống lưu vong. HĐBA/LHQ ra NQ 1529 cho phép gửi Lực lượng đa quốc gia (MIF) đến Hai-ti theo yêu cầu của Chính phủ lâm thời Hai-ti. Lực lượng này do Mỹ đứng đầu và Ca-na-đa, Pháp và Chi-lê góp quân.

- Ngày 30/4/2004, HĐBA ra NQ 1542 lập Phái bộ Duy trì ổn định của LHQ tại Hai-ti (MINUSTAH) và duy trì hiện diện ở Hai-ti cho đến ngày 15/10/2017.

- Tháng 2/2006, Tổng thống Rơ-nê Prơ-van (René Preval) đắc cử.

- Ngày 20/3/2011, ông Mi-chen Mác-tơ-li thuộc Đảng vì Nông dân (Farmer’s Response) đắc cử Tổng thống (nhiệm kỳ 2011-2015).

- Ngày 7/2/2016, Tổng thống Mi-chen Mác-tê-ly kết thúc nhiệm kỳ trong bối cảnh chưa có người kế nhiệm.

- Ngày 25/3/2016, Chủ tịch Thượng viện Giô-xơ-léc-mơ Pơ-ri-ve (Jocelerme Privert) được Quốc hội bầu làm Tổng thống lâm thời.

-  Ngày 20/11/2016, ông Giô-vơ-nen Moi-xơ, thuộc Đảng Hai-ti Tét Ka-le trung hữu cầm quyền (PHTK) đã đắc cử Tổng thống nhiệm kỳ 2017-2022.

III. CHÍNH TRỊ:   

- Hai-ti theo chế độ Cộng hoà. Tổng thống là Nguyên thủ quốc gia, nhiệm kỳ 5 năm. Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ, do Tổng thống bổ nhiệm và được Quốc hội thông qua. Quốc hội lưỡng viện gồm Thượng viện (30 thượng nghị sĩ được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ 6 năm, cứ hai năm lại bầu mới 1/3 thượng nghị sĩ) và Hạ viện (100 hạ nghị sĩ được bầu trực tiếp, nhiệm kỳ 4 năm).

 - Hai-ti theo chế độ đa đảng. Các đảng phái chính là: Đảng Phan-mi La-va-lát (FL), Liên minh hội tụ Dân chủ (CD), Tổ chức của Nhân dân tranh đấu (OPL), Mặt trận dân tộc vì thay đổi và dân chủ (FNCD), Đại hội dân tộc của các phong trào dân chủ (KONAKOM), Phong trào vì sự thiết lập nền dân chủ ở Hai-ti (MIDH), Phong trào tái thiết quốc gia (MRN), Đảng dân chủ Thiên chúa giáo Hai-ti (PDCH).

IV. KINH TẾ - XÃ HỘI:

- Từ năm 2011-2014, tăng trưởng GDP đạt 3,9%, tuy nhiên đến năm 2015-2016 giảm còn 2% do tác động từ khủng hoảng chính trị trong nước và sụt giảm trợ cấp nước ngoài. Hai-ti có lợi thế từ việc hưởng chế độ miễn thuế nhập khẩu vào thị trường Hoa Kỳ (ưu đãi từ Đạo luật Khuyến khích hợp tác đối tác - HOPE của Hoa Kỳ).

- Cơ cấu nền kinh tế: Nông nghiệp chiếm 22,1%, công nghiệp: 20,3% và dịch vụ: 57,6% (2017). Các sản phẩm nông nghiệp chính: cà phê, mía, xoài, cacao, ngô, lúa gạo, gỗ. Các ngành công nghiệp chính: tinh luyện đường, sản xuất lúa mì, dệt may, sản xuất xi-măng, lắp ráp linh kiện nhập khẩu. Các mặt hàng xuất khẩu chính: may mặc, dầu, ca cao, xoài, cà phê chủ yếu sang thị trường Mỹ (chiếm hơn 85% tổng kim ngạch xuất khẩu); các mặt hàng nhập khẩu chính: thực phẩm, máy móc thiết bị sản xuất, phương tiện vận tải, nguyên nhiên liệu từ các thị trường Mỹ (20,7%); Trung Quốc (18,8%); Hà Lan (15,7%).

V. ĐỐI NGOẠI:

Hai-ti là thành viên của Liên hợp quốc, Tổ chức các nước châu Mỹ (OAS), Cộng đồng Ca-ri-bê (CARICOM, giữ chức Chủ tịch năm 2013), Hiệp hội các nước Ca-ri-bê (AEC) và các tổ chức khác như Cộng đồng các nước Mỹ Latinh và Ca-ri-bê (CELAC), Tổ chức lao động quốc tế (ILO), Tổ chức thương mại thế giới (WTO); tham gia Thỏa thuận đối tác kinh tế 14 quốc gia Ca-ri-bê (CARIFORUM) với EU.

VI. QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM:

Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao với Hai-ti ngày 26/9/1997. Hiện Đại sứ quán ta tại Cu-ba kiêm nhiệm Hai-ti. Từ tháng 12/2013, Hai-ti mở Đại sứ quán và cử Đại biện thường trú tại Hà Nội.

Tập đoàn Viettel và Tổng công ty truyền thông Hai-ti (Teleco S.A) lập liên doanh viễn thông NATCOM S.A vào năm 2010 với tổng vốn đầu tư ban đầu là 131 triệu USD (Viettel góp 60% và Teleco S.A góp 40%), đi vào hoạt động ngày 7/9/2011. Tính đến năm 2017, NATCOM đã có hơn 3,7 triệu thuê bao, tạo công ăn việc làm cho khoảng 1.300 lao động chính thức và hơn 15.000 lao động gián tiếp, đóng góp cho ngân sách nhà nước Haiti khoảng 15 triệu USD/năm)./.

Tháng 12/2020