I. KHÁI QUÁT CHUNG

- Vị trí địa lý: Mông Cổ thuộc vùng Trung Á, bắc giáp Liên bang Nga, nam giáp Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Phần lớn lãnh thổ là thảo nguyên, đồng cỏ và đồi núi. Rừng chiếm 10% diện tích, khí hậu lục địa, ít mưa, lạnh giá, mùa đông đến -30⁰, - 40⁰ C.

- Diện tích: 1,565 triệu km²; có 21 tỉnh và Thủ đô Ulan - Bato.

- Dân số: 2,7 triệu người gồm hơn 23 dân tộc. Dân tộc Mông Cổ (Khalkh) chiếm trên 75% số dân.

- Thủ đô: Ulan - Bato, hơn 1,1 triệu dân.

- Quốc khánh: 11/7 (ngày Cách mạng Nhân dân thắng lợi: 11/7/1921).

- Lịch sử: Mông Cổ có từ thế kỷ thứ III trước công nguyên. Năm 1206, Chingis Khan (Thành Cát Tư Hãn) thống nhất các bộ lạc, lập nên nước Mông Cổ, tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược, lập nên nhà nước Nguyên - Mông (1271 - 1368). Cuối thế kỷ XIV, Nhà Nguyên suy yếu, từ cuối thế kỷ XVIII, Mông Cổ bị phong kiến Mãn Châu thôn tính, thống trị 200 năm. Từ 1911-1919, Mông Cổ trở thành nước phong kiến tự trị.

Dưới ảnh hưởng của Cách mạng Tháng Mười Nga, Đảng Nhân dân Cách mạng Mông Cổ (thành lập 1/3/1921 do D. Sukhbaathar và Kh. Choibansan lãnh đạo) đã tiến hành cuộc Cách mạng Nhân dân thắng lợi; Ngày 11/7/1921, nước Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ ra đời.

Từ 1921-1940, Mông Cổ thực hiện giai đoạn cải cách dân chủ theo hướng xã hội chủ nghĩa, từ 1940-1990, xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội.

- Tình hình gần đây

Từ năm 1990, Mông Cổ tiến hành cải tổ, thực hiện đa nguyên, đa đảng. Hiện có 18 chính đảng chính thức hoạt động, Đảng Nhân dân Mông Cổ là chính đảng lớn nhất với 135 nghìn đảng viên).

+ Quốc hội (nghị viện): 76 ghế, nhiệm kỳ 4 năm.

+ Chủ tịch Quốc hội hiện nay: Z. Ên-khơ-bon-đơ

+ Tổng thống: Bầu trực tiếp, nhiệm kỳ 4 năm. Tổng thống là biểu trưng của đoàn kết, thống nhất dân tộc.

+ Tổng thống hiện nay: Ts. Ên-bếc-đóc-giơ (từ tháng 6/2009, tái nhiệm tháng 6/2013), nguyên Chủ tịch Đảng Dân chủ Mông Cổ.

+ Chính phủ: là Chính phủ “cải cách” liên minh giữa Đảng Dân chủ và Liên minh Công lý, gồm 18 thành viên gồm: Thủ tướng, Phó Thủ tướng và 16 Bộ trưởng.

+ Thủ tướng hiện nay: N. An-than-khuy-ác.

- Kinh tế

Mông Cổ chủ yếu dựa vào ngành khai khoáng và chăn nuôi đồng cỏ tự nhiên. Mông Cổ là một trong 10 quốc gia có nguồn khoáng sản giàu nhất thế giới, các khoáng sản chính là đồng, than đa, mô-líp-đen, vôn-fram, vàng, nhôm, uranium… Hiện ngành khai thác khoáng sản chiếm trên 50% GDP và Mông Cổ hy vọng biến thành “hổ” với nền kinh tế dựa vào ngành này. Mông Cổ hiện có 45 triệu đầu gia súc (lạc đà, ngựa, bò, dê và cừu); tự bảo đảm nhu cầu về lương thực (lúa mỳ) và dư thừa dành cho xuất khẩu.

Từ 1990, Mông Cổ chuyển sang kinh tế thị trường, thành phần kinh tế tư nhân chiếm trên 70% GDP. Năm 2013, GDP tăng 11,7%, thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 4000 USD. Hiện Mông Cổ có quan hệ thương mại với 135 nước và vùng lãnh thổ.

Tiền tệ: đồng Tugrik (tỷ giá 2014: 1 USD = 1800 tugrik)

- Quan hệ đối ngoại: Từ 1990, Mông Cổ thực hiện chính sách đối ngoại hòa bình, đa phương và không liên kết; thực hiện nguyên tắc phát triển quan hệ cân bằng với Nga và Trung Quốc; đẩy mạnh mở rộng quan hệ hợp tác với Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, Ấn Độ (các nước láng giềng thứ ba); chủ động hợp tác với NATO. Mông Cổ phát triển quan hệ nhiều mặt với Liên hợp quốc và các cơ quan chuyên trách, Phong trào Không liên kết, Nhóm 77. Hiện Mông Cổ là thành viên của WTO, ARF, ASEM, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu, đang phấn đấu để gia nhập APEC và tham gia đối thoại cấp cao Đông Á...

II. QUAN HỆ VIỆT NAM - MÔNG CỔ

1. Về chính trị: Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao: ngày 17/11/1954.

Hai nước đã 3 lần ký Hiệp ước hữu nghị, hợp tác (1961, 1979, 2000) và khoảng 20 Hiệp định mới về hợp tác kinh tế, thương mại, văn hóa, giáo dục, khoa học, kỹ thuật và các lĩnh vực khác.

Các Hội hữu nghị Việt Nam - Mông Cổ (thành lập năm 1961) và Mông Cổ - Việt Nam (thành lập năm 1960) tích cực hoạt động, góp phần to lớn vào việc tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước. Trong những năm Việt Nam kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Mông Cổ là một trong những nước có phong trào ủng hộ Việt Nam mạnh mẽ và sâu rộng nhất.

Tháng 7/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh dẫn đầu đoàn đại biểu Đảng, Chính phủ ta lần đầu tiên thăm Mông Cổ. Tiếp đó, các đồng chí Phạm Văn Đồng (1973), đồng chí Trường Chinh (1984) dẫn đầu các đoàn đại biểu Đảng, Nhà nước và Chính phủ ta thăm Mông Cổ. Năm 1959 và 1979, các đồng chí Iu.Xê-đen-ban và Gi. Bat-mơn-khơ với tư cách là người đứng đầu Đảng và Nhà nước Mông Cổ đã lần lượt dẫn đầu các đoàn Mông Cổ sang thăm Việt Nam.

Các chuyến thăm Mông Cổ của Lãnh đạo Việt Nam từ năm 2000 đến nay:

Tháng 4/2000: Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam Trần Đức Lương thăm và ký mới Hiệp ước hữu nghị và hợp tác, đưa quan hệ Việt Nam - Mông cổ bước vào giai đoạn phát triển mới.

Tháng 1/2003: Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Văn An.

Tháng 10/1999: Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phan Văn Khải thăm ngắn Mông Cổ.

Tháng 5/2004: Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phan Văn Khải thăm chính thức.

Tháng 10/2008: Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm chính thức Mông Cổ.

Tháng 7/2009: Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu thăm chính thức Mông Cổ.

Tháng 8/2009: Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Tuấn Anh thăm và dự Lễ khánh thành tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Ulan-Bato.

Tháng 1/2011: Chủ nhiệm UB Đối ngoại Quốc hội Nguyễn Văn Son thăm Mông Cổ.

Các chuyến thăm Việt Nam của Lãnh đạo Mông Cổ từ năm 2000 đến nay:

Tháng 3/1994: Tổng thống Mông Cổ P.Ochi-rơ-bát thăm và ký Tuyên bố chung Việt Nam - Mông Cổ nêu những nguyên tắc cơ bản cho việc phát triển quan hệ hai nước phù hợp với tình hình mới.

Tháng 7/2001: Bộ trưởng Ngoại giao Mông cổ L.Erơden Chulung.

Tháng 10/2002: Thủ tướng Mông Cổ N.Ên-khơ-bay-a thăm chính thức.

Tháng 1/2004: Chủ tịch Quốc hội S.Thơ-mơ O-chi-rơ.

Tháng 1/2005: Tổng thống Mông Cổ N.Ba-ga-ban-di thăm hữu nghị chính thức.

Tháng 12/2010: Chủ tịch Quốc hội Mông Cổ D.Dêm-bê-rên thăm Việt Nam.

Tháng 11/2010: Bộ trưởng Y tế Mông Cổ S. Lambaa đã thăm và làm việc tại Việt Nam.

Tháng 12/2011: Thư ký Hội đồng An ninh quốc gia Mông Cổ Ts. Enkhtuvshin thăm, làm việc tại Việt Nam.

Tháng 3/2013: Bộ trưởng Công Nông Mông Cổ thăm và làm việc tại Việt Nam.

Tháng 11/2013: Tổng thống Mông Cổ thăm cấp Nhà nước Việt Nam (21-24/11/2013).

Tháng 4/2014: Viện trưởng Viện Kiểm sát tối cao Mông Cổ D. Dorligjav thăm chính thức Việt Nam.

2. Về kinh tế - thương mại

Hiệp định thương mại đầu tiên giữa Việt Nam và Mông Cổ được ký vào năm 1958. Hai bên duy trì cơ chế Ủy ban liên Chính phủ Việt Nam - Mông Cổ, phiên gần đây nhất (phiên thứ 15) tổ chức tháng 3/2013 tại Hà Nội. Hợp tác thương mại song phương vẫn duy trì ở mức thấp, kim ngạch hai chiều năm 2013 đạt khoảng 18 triệu USD. Tháng 12/2012, hai bên đã trao công hàm chính thức công nhận lẫn nhau có Quy chế kinh tế thị trường đầy đủ.

3. Về văn hóa, giáo dục, khoa học kỹ thuật

Năm 2009, hai bên đã thống nhất đặt tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh và khai trương Trung tâm Văn hóa Hồ Chí Minh tại trường Trung học số 14 mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh, thủ đô Ulan-Bato, Mông Cổ.

Việc trao đổi sinh viên, giao lưu và hợp tác về văn hoá được thực hiện từ những năm 60.

Hai bên hợp tác theo Hiệp định ký giữa hai Chính phủ. Cho đến trước năm 1990, Mông Cổ đã đào tạo cho Việt Nam trên 100 cán bộ khoa học kỹ thuật đại học và trên đại học.

Hai bên đã ký Hiệp định về Hợp tác giáo dục giai đoạn 2013-2016, theo đó hàng năm ta nhận đào tạo 15 sinh viên Mông Cổ và Mông Cổ đào tạo 5 sinh viên Việt Nam. Hiện ta có khoảng 20 sinh viên tại Mông Cổ và Mông Cổ có hơn 50 sinh viên đang học tại Việt Nam.

Quan hệ giao lưu văn hóa còn hạn chế, ngoài đoàn nghệ thuật Mông Cổ hàng năm sang tham dự Festival Huế, hai bên ít có trao đổi đoàn. Hai bên đã thành lập Tiểu ban hợp tác về khoa học kỹ thuật họp 2 năm 1 lần. Hai bên kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 2014./.

                                                                                    (Cập nhật đến tháng 6/2014)