BỘ NGOẠI GIAO

       ---oOo---

TÀI LIỆU CƠ BẢN VỀ NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ LIÊN BANG

Ê-TI-Ô-PI-A VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM

1. Khái quát

    - Tên nước: Cộng hoà dân chủ Liên bang Ê-ti-ô-pi-a (Federal Democratic Republic of Ethiopia)

   - Vị trí địa lý: thuộc vùng Sừng châu Phi, Đông giáp Xô-ma-li và Di-bu-ti, Tây giáp Xu-đăng, Nam giáp Kê-ni-a và Nam Xu-đăng, Bắc giáp Ê-ri-tờ -rê-a.

   - Diện tích: 1.104.300 km² (2016)

   - Dân số: 92,7 triệu (2018)

   - Ngôn ngữ: Tiếng Am-ha-ric, Ô-rô-mô, Ti-gray (chính thức), tiếng Anh.

   - Tôn giáo: Thiên Chúa giáo 50%, Hồi giáo 35%, Cổ truyền 15%.

   - Thủ đô: A-đít A-ba-ba (Addis Ababa).

   - Khí hậu: khí hậu ôn hoà (từ 15-20 độ C), có 2 mùa rõ rệt: mùa khô từ tháng 11- 5, mùa mưa từ tháng 6-10.

   - Đơn vị tiền tệ : Birr

   - Ngày Quốc khánh : 28/5/1991

   - Tổng thống: Xa-lơ Guốc Giu-đơ (Sahle Work Zewde) (từ 10/2018)

   - Thủ tướng: A-bi A-mét (Abiy Ahmed) (từ 4/2018)

   - BTNG: Gedu Andargachew (từ 4/2019)

    

2. Lịch sử

• Ê-ti-ô-pi-a là một trong những vương quốc lâu đời nhất ở châu Phi. Cuối thế kỷ 19 (1896), quốc vương Mê-nê-lích đã thống nhất lãnh thổ, thành lập một nhà nước phong kiến tập quyền với tên gọi Ê-ti-ô-pi-a. Đây cũng là lúc các đế quốc phương Tây bắt đầu xâm nhập vùng đất này.

• Tháng 5/1935, phát xít Ý xâm lược Ê-ti-ô-pi-a. Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a đã tiến hành kháng chiến chống ngoại xâm. Năm 1941, lực lượng đồng minh Anh, Pháp với sự phối hợp của các chiến sĩ du kích Ê-ti-ô-pi-a đã đánh bại phát xít Ý, giải phóng Ê-ti-ô-pi-a nhưng vùng Ê-ri-tờ -rê-a vẫn đặt dưới sự uỷ trị của Anh. Hai-lê Xe-lát-xi – Thủ lĩnh Ta-fa-ri, người đã thâu tóm quyền lực và xưng vương từ 1930 từ nước ngoài trở về, tiếp tục duy trì nền quân chủ ở Ê-ti-ô-pi-a.

• Đầu năm 1974, nhân dân Ê-ti-ô-pi-a do Men-ghít-xtu H. Ma-ri-am lãnh đạo đã nổi dậy làm cách mạng lật đổ chế độ Xe-lát-xi. Ngày 12/9/1974, Chính phủ mới ra đời.

• Năm 1987, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a ra đời và Chính quyền Men-ghít-xtu tuyên bố đi theo hướng XHCN. Đầu 1989, Ê-ti-ô-pi-a bắt đầu tiếp xúc với Mỹ, đối thoại với EPLF (Mặt trận Nhân dân Giải phóng Ê-ri-tờ -rê-a) và EPRDF (Mặt trận Cách mạng Dân chủ Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a) nhưng vẫn giữ chủ trương nhà nước Ê-ti-ô-pi-a thống nhất và chỉ đồng ý cho Ê-ri-tờ -rê-a tự trị.

• Năm 1991, do ảnh hưởng sự sụp đổ của Liên Xô, Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a tan rã, Lãnh tụ Men-ghít-xtu Hai-lê Ma-ri-am ra nước ngoài tị nạn chính trị. Tháng 2/1995, EPRDF giành thắng lợi trong bầu cử Quốc hội và từ 22/8/1995 chính thức lấy tên nước là Cộng hoà Dân chủ Liên bang Ê-ti-ô-pi-a.

   

1. Chính trị :

1. Đối nội

   - Sau khi lên nắm quyền, Mặt trận Cách mạng Dân chủ nhân dân Ê-ti-ô-pi-a (EPRDF) chủ trương hoà giải dân tộc nhằm tạo sự ổn định, xây dựng lại đất nước và đã để cho Ê-ri-tờ -rê-a tuyên bố độc lập.

   - Ê-ti-ô-pi-a theo thể chế cộng hòa đại nghị, Quốc hội gồm Thượng viện (108 ghế được bầu gián tiếp bởi Quốc hội của các bang, nhiệm kỳ 5 năm, có nhiệm vụ xây dựng Hiến pháp, giải quyết các vấn đề liên bang) và Hạ viện (547 ghế, được dân bầu trực tiếp, nhiệm kỳ 5 năm, có nhiệm vụ xem xét và biểu quyết thông qua hệ thống luật pháp). Tổng thống được bầu gián tiếp bởi Hạ viện và Thượng viện (nhiệm kỳ 6 năm), Thủ tướng được bổ nhiệm bởi Đảng chiếm đa số sau bầu cử Quốc hội. Quyền lực nằm trong tay Thủ tướng.

   - Các đảng phái chính:

   + Mặt trận Cách mạng Dân chủ nhân dân Ê-ti-ô-pi-a (EPRDF, Đảng cầm quyền được tạo thành bởi 04 Đảng dân tộc: (i) Tổ chức Dân chủ của Nhân dân Oromo; (ii) Phong trào Dân chủ Nhân dân Amhara; (iii) Phong trào Dân chủ của Nhân dân Nam Ethiopia; (iv) Mặt trận Giải phóng của Nhân dân Tigrayan);

   + Đảng Dân chủ Nhân dân Somalia (SPDP);

   + Đảng Dân chủ Nhân dân Benishangul Gumuz (BGPDP);

   + Đảng Dân chủ Quốc gia Afar (ANDP).

   - Tháng 8/2012, nhà lãnh đạo lâu đời của Ê-ti-ô-pi-a là Thủ tướng Ze-na-ghi Mê-lết đột tử, Phó Thủ tướng Hai-lê-ma-ri-am Đế-xa-lênh (Đảng EPRDF) lên thay.

   - Vấn đề xung đột sắc tộc: Ethiopia hiện có hơn 80 dân tộc cùng sinh sống. Sau cuộc đảo chính năm 1991, một hệ thống chính quyền dân tộc liên bang đã được hình thành nhằm cố gắng giải quyết những tranh chấp về dân tộc; theo đó, các bang ở Ethiopia sẽ do một nhóm sắc tộc tự trị riêng. Tuy nhiên, hệ thống liên bang này đã vô hình chung làm sâu sắc thêm các mâu thuẫn sắc tộc thay vì thúc đẩy sự hòa hợp dân tộc. Các nhóm sắc tộc sau thời gian sinh sống tại 01 khu vực do sắc tộc khác quản lý sẽ đòi hỏi yêu sách đối với khu vực đó, từ đó nảy sinh ra các mâu thuẫn. Tính đến hết năm 2018, các cuộc xung đột sắc tộc đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người, khiến cho hàng trăm người phải rời khỏi nơi ở và đặt sự sống còn của Nhà nước Ethiopia bên bờ vực sụp đổ.

   - Vấn đề người dân tộc Ô-rô-mô: Ô-rô-mô là dân tộc lớn nhất Ê-ti-ô-pi-a (chiếm khoảng 34% dân số theo thống kê năm 2007). Họ cư trú chủ yếu ở vùng Ô-rô-mi-a bao quanh thủ đô A-đít A-ba-ba. Từ cuối năm 2015, Chính phủ Ê-ti-ô-pi-a công bố kế hoạch mở rộng thủ đô A-đít A-ba-ba và đô thị hóa vùng Ô-rô-mi-a, gây phẫn nộ trong cộng đồng dân tộc Ô-rô-mô vì họ coi đây là một kế hoạch lấn chiếm đất đai. Từ đó nổ ra rất nhiều cuộc biểu tình chống chính phủ và Chính phủ Ê-ti-ô-pi-a cũng tiến hành trấn áp biểu tình với nhiều vụ bắt bớ. Tháng 1/2016, Tổ chức nhân quyền cáo buộc các lực lượng an ninh Ê-ti-ô-pi-a đã giết hại ít nhất 140 người Ô-rô-mô tham gia biểu tình chống chính phủ từ tháng 11/2015.

   Từ  tháng 10/2016, Ê-ti-ô-pi-a ban bố tình trạng khẩn cấp trong nước do lo ngại đụng độ giữa người biểu tình và cảnh sát lan rộng thành bạo lực khắp cả nước.

   Tháng 2/2018, dưới sức ép của những cuộc biểu tình, Thủ tướng Đê-xa-lếch từ chức, dọn đường cho tân Thủ tướng Abiy Ahmed người của tộc O-ô-mô lên nằm quyền, xoa dịu căng thẳng trong nước. Đến nay tình hình về cơ bản đã được ổn định.

    

2. Đối ngoại:

• Ê-ti-ô-pi-a thực hiện đường lối đối ngoại hoà bình, hữu nghị, hợp tác với tất cả các nước, không phân biệt chế độ chính trị. Ê-ti-ô-pi-a tranh thủ tối đa viện trợ của các nước để phục hồi và phát triển kinh tế.

• Với vị trí trung tâm ở vùng Sừng châu Phi, cửa ngõ của khu vực Đông phần châu Phi, Ê-ti-ô-pi-a là nơi đóng trụ sở của hơn 90 tổ chức quốc tế và khu vực như UN, UNDP, WB, AU… Ê-ti-ô-pi-a là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực như AU, COMESA, WTO (quan sát viên)…

• Chiến tranh biên giới Ê-ti-ô-pi-a-Ê-ri-tờ -rê-a (1998-2000): Ê-ri-tờ -rê-a trước đây là một tỉnh của Ê-ti-ô-pi-a, sau 30 năm chiến tranh đòi độc lập, Ê-ti-ô-pi-a đã đồng ý để Ê-ri-tờ -rê-a tách ra thành một quốc gia độc lập vào năm 1993. Song do việc phân định biên giới giữa hai nước chưa rõ ràng cùng nhiều vấn đề khác đã khiến quan hệ song phương rạn nứt và dẫn tới bùng nổ xung đột tranh chấp khu vực biên giới chung vào tháng 5/1998. Sau nhiều nỗ lực ngoại giao, chiến tranh biên giới giữa hai nước kết thúc bằng một hiệp định hoà bình vào tháng 12/2000. Hiện Ê-ti-ô-pi-a vẫn đang có tranh chấp về biên giới với Ê-ri-tờ -rê-a. Mặc dù Uỷ ban quốc tế về phân giới cắm mốc đã xác định được các điểm giới, Ê-ti-ô-pi-a vẫn phản đối kết quả này, cho rằng có nhiều điểm thuộc về lãnh thổ Ê-ti-ô-pi-a.

• Đập thủy điện Đại phục hưng: Năm 2011, Ê-ti-ô-pi-a khởi công xây dựng đập Đại Phục hưng trên sông Nin trị giá gần 5 tỉ USD, công suất 6.000 MW để phát triển thuỷ điện nhằm đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Đây là đập thủy điện lớn nhất châu Phi với tổng dung tích chứa nước 74 tỷ m³. Dự án này gây nhiều tranh cãi với Ai Cập và Xu-đan vì các nước này cho rằng đập sẽ làm gián đoạn dòng chảy của sông Nin, qua đó ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống nhân dân hai nước. Ngày 29/12/2015, sau 11 vòng đàm phán, Ê-ti-ô-pi-a và Ai Cập, Xu-đăng đã ký thỏa thuận về nguyên tắc sử dụng vùng lòng chảo sông Nin và đập Đại Phục hưng, trong đó nhấn mạnh tất cả các nghiên cứu kỹ thuật của dự án cần được tiến hành trong khoảng thời gian 8-12 tháng.  

   

1. Kinh tế :

• Chính phủ Ê-ti-ô-pi-a đã thông qua chính sách kinh tế chuyển tiếp (TEP) với nội dung chính là: làm rõ chức năng quản lý của nhà nước, đề cao vai trò của tư bản tư nhân, khuyến khích viện trợ nước ngoài. Chính sách này bước đầu đã gây được sự chú ý của các công ty nước ngoài, các nước châu Âu đã quyết định tăng viện trợ cho Ê-ti-ô-pi-a.

• Ê-ti-ô-pi-a là nước có khả năng phát triển cả về công nghiệp và nông nghiệp. Tuy nhiên, do thường bị thiên tai, hạn hán, mất mùa và nội chiến, Ê-ti-ô-pi-a chủ yếu vẫn là một nước nông nghiệp còn lạc hậu về kỹ thuật, luôn bị nạn đói đe doạ và có một nền công nghiệp tương đối chậm phát triển.

• Nông nghiệp chiếm vị trí hàng đầu trong nền kinh tế quốc dân (85% lao động, 90% tổng thu xuất nhập khẩu, 46% tổng sản phẩm nội địa). Cho đến nay, chỉ có hơn 10% trong tổng số 790.000 km² đất nông nghiệp được khai thác. Những cây trồng chính để xuất khẩu là : Cà phê (rất nổi tiếng), bông, dứa sợi, thuốc lá, hoa quả, hạt tiêu, mía, gỗ... Ê-ti-ô-pi-a có số lượng đàn gia súc lớn nhất châu Phi và đứng thứ 10 trên thế giới, cung cấp thịt sữa, da cho ngành công nghiệp chế biến.

• Trước đây, Chính phủ Ê-ti-ô-pi-a chủ trương không tư nhân hóa ngành ngân hàng, bảo hiểm, viễn thông và tập trung thu hút đầu tư nước ngoài vào dệt may, da giày, thương mại nông sản và công nghiệp chế biến. Giữa năm 2015, Chính phủ Ê-ti-ô-pi-a đã thông qua Kế hoạch phát triển Tăng trưởng và Chuyển đổi lần thứ 2, ưu tiên công nghiệp hóa và đô thị hóa. Ê-ti-ô-pi-a đạt tốc độ tăng trưởng cao trong thập kỷ vừa qua nhờ phát triển thương mại nông sản và cơ sở hạ tầng.

• Từ khi Thủ tướng Abiy Ahmed lên cầm quyền tháng 04/2018, Chính phủ mới của Ethiopia đã thực hiện nhiều cải cách mạnh mẽ nhằm xây dựng môi trường ổn định, thực hiện Kế hoạch Phát triển và Chuyển hóa đất nước (GTP), mở cửa nền kinh tế, phát triển khu vực tư nhân, kêu gọi đầu tư nước ngoài, phấn đấu trở thành nước có thu nhập trung bình vào 2025. Tháng 06/2018, Chính phủ của Tổng thống Abiy Ahmed đưa ra kế hoạch tư nhân hóa các lĩnh vực hàng không, viễn thông và đặc biệt là ngân hàng nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài và tạo đà cho tăng trưởng kinh tế.

• Hoạt động thương mại quốc tế của Ê-ti-ô-pi-a còn khiêm tốn: Tổng giá trị xuất nhập khẩu năm 2015 chỉ đạt 14,45 tỷ USD, trong đó nhập khẩu đạt 10,69 tỷ USD.

  Một số thông tin kinh tế cơ bản (2018) :

  - GDP (PPP): 195,8 tỷ USD  

• GDP (PPP) theo đầu người: 2.100 USD

• Tỷ lệ tăng trưởng GDP thực tế: 8,8%

• Cơ cấu kinh tế: nông nghiệp 36,2%, công nghiệp 17%, dịch vụ 46,8%.

• Xuất khẩu: 2,93 tỷ USD (cà phê, vàng, sản phẩm da, động vật sống, các loại hạt lấy dầu).

• Đối tác XK chính:Thụy Sỹ,  Trung Quốc, Mỹ, Hà Lan, Ả-rập Xê-út, Đức  (2017)

• Nhập khẩu: 14,7  tỷ USD (lương thực, động vật sống, dầu và sản phẩm dầu mỏ, hoá chất, máy móc, phương tiện giao thông, ngũ cốc, dệt may).

• Đối tác NK chính: Trung Quốc, Mỹ, Ả-rập Xê-út, Ấn Độ (2015)   

• Lạm phát: 9,1 %

• Nợ công: 61,8% GDP

   

1. Quan hệ Việt Nam-Ê-ti-ô-pi-a :

   1. Quan hệ chính trị:

• Hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 23/03/1976. Ta đã lập ĐSQ thường trú tại A-đít A-ba-ba năm 1978 nhưng do khó khăn tài chính, ta rút ĐSQ năm 1992.

• Việt Nam có quan hệ truyền thống tốt đẹp với Ê-ti-ô-pi-a. Dưới thời Men-ghít-xu, Ê-ti-ô-pi-a ủng hộ và phối hợp tốt với Việt Nam trên các diễn đàn quốc tế, đặc biệt về vấn đề Campuchia. Ê-ti-ô-pi-a ủng hộ ta ứng cử Hội đồng Chấp hành UNESCO (2015-2019), Hội đồng Kinh tế-xã hội LHQ (ECOSOC 2016-2018), Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an 2020-2021.

  - Trao đổi đoàn: Bạn: Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Ê-ti-ô-pi-a (2004); Tổng Vụ trưởng Vụ Thanh tra và Kiểm toán Ê-ti-ô-pi-a (2006); đoàn Phòng Thương mại và Công nghiệp Ê-ti-ô-pi-a (2009); Cố vấn cấp cao về kinh tế của Thủ tướng  tham dự Hội thảo Việt Nam - châu Phi lần 2 (2010); Thứ trưởng Nông nghiệp Ê-ti-ô-pi-a (10/2012); Phó Thủ tướng Ê-ti-ô-pi-a (11/2014); Bộ trưởng Lao động và các vấn đề xã hội (3/2016), Bộ trưởng Doanh nghiệp công (4/2016), Thị trưởng bang Mekelle (4/2016), Cố vấn của Thủ tướng Ê-ti-ô-pi-a (4/2016). Ta: Phó Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ (1978); Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Nguyễn Văn Chính dự lễ thành lập nước CHDC Ê-ti-ô-pi-a (9/1987); Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Phó Chủ tịch HĐBT (12/1980); Thứ trưởng Ngoại giao Lê Lương Minh (4/2012), TLBT Ngoại giao Phạm Sanh Châu (11/2016); Chủ tịch nước Trần Đại Quang (8/2018).

  • Các văn bản ký kết: Hiệp định khung về hợp tác văn hoá và Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, khoa học và kỹ thuật (1978), MOU hợp tác giữa VCCI và Phòng TM&CN Ê-ti-ô-pi-a (2009); Hiệp định miễn thị thực cho người mang HCNG và công vụ (2018); Bản ghi nhớ về hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao (2018); Bản ghi nhớ về hợp tác giữa Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam và Ủy ban Đầu tư Ethiopia (2018).

    + 7/2013: Hai nước đã kết thúc đàm phán Hiệp định vận tải hàng không, hiện đang hoàn tất các thủ tục nội bộ và dự kiến sẽ ký trong thời gian tới.

  • 4/2014, Ê-ti-ô-pi-a đã công nhận quy chế kinh tế thị trường cho Việt Nam.

  • 7/2017: Bộ Tài chính VN đã gửi dự thảo Hiệp định thuế của Việt Nam cho phía Ethiopia nghiên cứu, đồng thời trao đổi về thời gian, địa điểm cụ thể để tiến hành đàm phán Hiệp định song vẫn chưa nhận được phản hổi từ phía Ethiopia.

1. Quan hệ kinh tế: còn rất hạn chế.

• Thương mại: Năm 2018, kim ngạch song phương đạt khoảng 9,6 triệu USD (giảm so với con số 11,3  triệu USD năm 2017), trong đó ta xuất chủ yếu là sản phẩm hóa chất, bánh kẹo và sản phẩm từ ngũ cốc và nhập nguyên phụ liệu dệt may, da giày,...

• Đầu tư: Ethiopia được đánh giá là một trong những thị trường viễn thông tiềm năng với dân số lớn, mật độ thâm nhập di động còn thấp, tăng trưởng kinh tế cao và ổn định. Viettel đang có kế hoạch mở rộng đầu tư sang Ê-ti-ô-pi-a và đã lập Văn phòng đại diện tại A-đít A-ba-ba.

1. Thông tin CQĐD

   ĐSQ Việt Nam tại Tanzania kiêm nhiệm Ê-ti-ô-pi-a

   Plot 11, Bongoyo Road, Oysterbay, Dar es Salaam, P.O Box 9724, Dar es Salaam, Tanzania

   ĐT: +255 (22) 2664535 máy lẻ 21, 22, 23, 24, 25; Fax: +255 (22) 2664537

   Email: vnemb.taz2009@yahoo.com.vn; vnemb.tz@mofa.gov.vn

    

   ĐSQ Ê-ti-ô-pi-a tại Trung Quốc kiêm nhiệm Việt Nam

   No.3 Xiu Shui Nan Jie

   Jan Guo Men Wai

   Beijing 100600, P. R. China

   Tel: 0086-10-65325258 ; Fax:0086-10-65325591

   Email: ethiochina@yahoo.com

       

   Tháng 04/2019