Tài liệu cơ bản về Nam Phi và quan hệ với Việt Nam

1. Khái quát
• Tên nước: Cộng hoà Nam Phi
• Thủ đô: Pơ-rê-tô-ri-a (Pretoria)
• Vị trí địa lý: Cộng hoà Nam Phi ở cực Nam châu Phi, Đông Bắc giáp Mô-dăm-bích (Mozambique), Dim-ba-bu-ê (Zimbabwe), Bốt-xoa-na (Botswana), Na-mi-bi-a (Namibia); Tây Nam giáp Đại Tây Dương và Đông Nam giáp Ấn Độ Dương, có bờ biển dài 3.000 km.
• Khí hậu: Ôn hoà, 2 mùa mưa, nắng. Nhiệt độ trung bình 20-25 độ C.
• Diện tích: 1.219.912 km2
• Dân số: 49 triệu người (2010) (79% người Phi, 9,6% người da trắng, 8,9% người da màu, 2,5% người gốc châu Á).
• Tôn giáo: Đạo Thiên chúa giáo 68%, Cổ truyền và Tin Lành chiếm 28,5%, Hinđu 1,5%, Đạo Hồi 2%.
• Ngôn ngữ: Tiếng Anh và Afrikaaner là ngôn ngữ chính thức.
• Đơn vị tiền tệ: đồng Rand 1USD = 7,38 Rand (12/2010)
• Tổng thống: Gia-cốp Du-ma (Jacob Zuma) (từ 09/05/2009). Tổng thống cũng là người đứng đầu chính phủ.
• Phó Tổng thống: Ga-lê-ma Mốt-lan-thê (Kgalema Motlanthe) (11/5/2009)
• Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế: Bà Mai-tê Cô-a-na Ma-xa-bên (Maite Nkoana-Mashabane)
• Ngày tuyên bố độc lập: 31/5/1910 (tách khỏi Vương quốc Anh)
• Quốc khánh: 27/4/1994 (từ năm 1996, Nam Phi quyết định lấy ngày 27/4).
2. Lịch sử
Từ thế kỷ 16 về trước, trên lãnh thổ Nam Phi chỉ có người Phi thuộc các bộ lạc Bantu, Khoi-Khoi và Hottentotes sinh sống. Thế kỷ 17 và 18, người Hà lan và người Anh đến đây xâm chiếm, đẩy lùi người dân bản xứ vào sâu nội địa. Sau cuộc chiến tranh 3 năm (1899-1902), người Boer (gốc Hà Lan) buộc phải chấp nhận sự bảo hộ của thực dân Anh. Ngày 31/5/1910, sau khi sát nhập 4 tỉnh Cape, Orange, Transvaal và Natal, Vương quốc Anh thành lập Liên bang Nam Phi tự trị. Năm 1948, Đảng Quốc gia của người da trắng lên nắm quyền ở Nam Phi, thi hành chính sách Apartheid và các đạo luật phân biệt chủng tộc, đàn áp, bóc lột người bản xứ. Ngày 31/5/1961, sau khi đơn phương trưng cầu dân ý trong những người da trắng, chính quyền Nam Phi rút ra khỏi Khối Liên hiệp Anh và tuyên bố thành lập nước Cộng hoà Nam Phi độc lập. Các tầng lớp tư sản Nam Phi khai thác tài nguyên thiên nhiên giàu có, bóc lột người Phi và cấu kết với tư bản nước ngoài, tạo nên "thần kỳ kinh tế" trong những năm 20 - 60, xây dựng hạ tầng cơ sở tương đối phát triển ở Nam Phi.
3. Chính trị
a) Đối nội
Thời kỳ chế độ A-pác-thai, nhân dân Nam Phi, dưới sự lãnh đạo của Đại hội Dân tộc Phi (ANC) và Đảng Cộng sản Nam Phi đã kiên trì đấu tranh bằng nhiều hình thức khác nhau qua các giai đoạn: 1945-1960, 1961-1970, 1971-1980. Từ thập kỷ 80, phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc phát triển mạnh mẽ, tập hợp nhiều tầng lớp quần chúng, giới kinh doanh, người da trắng.
Sau chiến tranh lạnh, với việc bầu ông De Clerk người có tư tưởng cấp tiến làm Chủ tịch Đảng Quốc gia cầm quyền ở Nam Phi và sau đó làm Tổng thống, Đảng Quốc gia đã điều chỉnh chính sách theo hướng cải cách dân chủ, thả tù nhân chính trị trong đó có ông Nelson Mandela, hợp pháp hoá các chính đảng đối lập. Tháng 12/93, Hội đồng Hành pháp Chuyển tiếp Nam Phi gồm đại diện các chính đảng và sắc tộc đã thông qua bản Hiến pháp lâm thời.
Tháng 4/1994, lần đầu tiên trong lịch sử, Nam Phi đã tiến hành cuộc tổng tuyển cử đa sắc tộc và Đại hội Dân tộc Phi (ANC) giành thắng lợi lớn, ông Nelson Mandela, Chủ tịch ANC, được Quốc hội bầu làm Tổng thống và nhậm chức ngày 10/5/1994. ANC thành lập Chính phủ đoàn kết dân tộc bao gồm Đảng Quốc gia của De Clerk và Đảng Tự do Inkhata của Buthelezi. Ông Thabo Mbeki (ANC) làm Phó Tổng thống thứ nhất và ông De Clerk (Đảng Quốc gia) làm Phó Tổng thống thứ 2.
Ngày 8/5/1996, Quốc hội Nam Phi đã thông qua Hiến pháp mới. Đảng Đại hội dân tộc Phi (ANC) lãnh đạo nhân dân Nam Phi đấu tranh chống chủ nghĩa Apartheid và đã liên tiếp giành thắng lợi trong cuộc bầu cử 1994, 1997 và 2004.
Tháng 9/2008, do bất đồng trong nội bộ ANC, Tổng thống Mbeki (lên cầm quyền từ năm 1999) từ chức trước thời hạn. Ông Kgalema Motlanthe lên thay thế tạm nắm quyền Tổng thống.
Ngày 22/4/2009, Nam Phi tổ chức bầu cử Quốc hội và Hội đồng tỉnh. ANC đã giành thắng lợi lớn với 65,9% số phiếu (246/400 ghế ở Quốc hội), tiếp đó là Đảng Liên minh dân chủ (DA) của người da trắng được 16 ,6% (67 ghế), Đảng Đại hội nhân dân (COPE) tách ra từ ANC được 7,42% (30 ghế), các đảng phái khác chia sẻ số phiếu còn lại. Với kết quả này, chủ tịch ANC là ông Jacob Zuma chính thức được Quốc hội bầu làm Tổng thống ngày 6/5/2009.
Các đảng phái chính trị hiện nay:
- Đại hội Dân tộc Phi (ANC): Đảng cầm quyền tại Nam Phi từ 1994 đến nay. Thành lập ngày 8/1/1912, tập hợp nhiều sắc tộc, tôn giáo, trí thức, tư sản, nhân dân lao động đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc A-pác-thai  tại Nam Phi. Tháng 4/1994, ANC giành thắng lợi tại cuộc tổng tuyển cử đa sắc tộc đầu tiên ở Nam Phi và đứng ra thành lập Chính phủ đoàn kết dân tộc. Tháng 12/1997, Đại hội lần thứ 50 của ANC bầu ông Thabo Mbeki làm Chủ tịch thay ông Nelson Mandela. Tháng 12/2007, ANC tiến hành Đại hội Đảng và bầu ông Jacob Zuma làm Chủ tịch Đảng, thay ông Thabo Mbeki.
- Đảng Cộng sản Nam Phi: Thành lập năm 1921, tập hợp nhiều nhóm mác-xít, tham gia và phối hợp với ANC đấu tranh chống chế độ A-pác-thai tiến tới xây dựng một xã hội tiến bộ ở Nam Phi. Đảng Cộng sản Nam Phi là thành viên của ANC và có nhiều vị bộ trưởng trong Chính phủ Nam Phi hiện nay.
- Đại hội toàn Phi - PAC: là tổ chức ly khai từ ANC (1959), có xu hướng cực đoan.
- Đại hội các Công đoàn Nam Phi (COSATU): thành lập tháng 12/1985.
- Mặt trận Dân chủ thống nhất (UDF): thành lập năm 1983
- Đảng Đại hội nhân dân (COPE): thành lập tháng 12/2008 bởi một số thành viên cao cấp của ANC rời ANC sau khi ông Mbeki ra đi. 
- Đảng tự do Inkhata: thành lập đầu thập kỷ 60, ly khai từ ANC, có hơn 1 triệu thành viên chủ yếu người bộ tộc Zulu.
- Các đảng khác của người da trắng: Đảng tiến bộ Liên bang (PFP), Đảng Cộng hoà mới, Đảng bảo thủ Nam Phi, Đảng Nam Phi, Đảng Phong trào Kháng chiến Afrikaaner, Đảng Hertige Dân tộc.
b) Đối ngoại:
Nam Phi là thành viên của LHQ, Khối thịnh vượng chung, OAU, KLK; là Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ khoá 2007 – 2008, 2011 – 2012.
Nam Phi tích cực tham gia giải quyết một số xung đột ở khu vực (vấn đề Dim-ba-buê, xung đột tại CHDC Công-gô, Xu-đăng…), tăng cường vai trò nước lớn trong Cộng đồng Phát triển Nam phần châu Phi (SADC); là một trong những nước đưa ra Chương trình đối tác mới vì sự phát triển của châu Phi-NEPAD (2001) nhằm thực hiện xoá đói giảm nghèo, giảm sự phụ thuộc từ bên ngoài, đồng thời thúc đẩy tiến bộ trong các lĩnh vực thông qua thiết lập quan hệ đối tác mới giữa châu Phi và cộng đồng quốc tế.
Nam Phi chú trọng quan hệ với các nước châu Phi, tranh thủ các nước lớn, đặc biệt là Mỹ, Nhật Bản, EU, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ nhằm thu hút vốn, đầu tư, khoa học kỹ thuật và mở rộng kinh tế đối ngoại. Tháng 12/2010, Nam Phi được mời tham gia nhóm các nước có nền kinh tế đang nổi BRICS (gồm Bra-xin, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi).
4. Kinh tế
Nam Phi rất giầu tài nguyên, khoáng sản, công nghiệp, nông nghiệp phát triển, có khoa học kỹ thuật và công nghệ tiên tiến. Nam Phi có thế mạnh về sản xuất hàng công nghiệp (ngành công nghiệp Nam Phi chiếm tới 40% tổng sản lượng công nghiệp của châu Phi), điện năng, khai khoáng, dịch vụ và thương mại.
- GDP: 330 tỷ USD (2010)
- GDP bình quân: 6.600 USD (2010)
- Tốc độ tăng trưởng GDP: 3% (2010)
- Xuất khẩu: 76,86 tỷ USD (2010), chủ yếu là vàng, kim cương, platin, khoáng sản, máy móc thiết bị.
- Nhập khẩu: 77,04 tỷ USD (2010), chủ yếu là máy móc thiết bị, sản phẩm hoá chất, hoá dầu, thực phẩm.
- Nợ nước ngoài: 80,52 tỷ USD (6/2010)
- Lạm phát: 4,5% (2010)
Với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, tiềm năng kinh tế dồi dào và khoa học kỹ thuật tiên tiến, Nam Phi là nước phát triển nhất ở châu Phi và là đầu tầu thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của 14 nước trong Cộng đồng Phát triển miền Nam châu Phi (SADC). Nam Phi là nước xuất khẩu vàng lớn nhất thế giới (ngành công nghiệp khai thác vàng đóng góp khoảng 2% tổng sản phẩm quốc nội của Nam Phi).
Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nam Phi (chiếm 10,34% kim ngạch xuất khẩu và 17,21% kim ngạch nhập khẩu của Nam Phi).
5. Quan hệ Việt Nam - Nam Phi:
a) Quan hệ chính trị, kinh tế:
Ta có quan hệ chính trị từ lâu với Đại hội Dân tộc Phi (ANC) và Đảng Cộng sản Nam Phi. Việt Nam luôn ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Nam Phi chống chế độ A-pác-thai, ủng hộ quá trình cải cách dân chủ. Cố Chủ tịch ANC Olivier Tambo đã thăm ta năm 1978. Từ Đại hội IV (1976) đến nay ta đều mời ANC và Đảng Cộng sản Nam Phi dự Đại hội Đảng ta. Phát biểu trong buổi tiếp Đại sứ ta trình thư ủy nhiệm ngày 22/7/97, Tổng thống Mandela nói: "Việt Nam luôn ở trong trái tim tôi. Hồ Chí Minh và đường mòn Hồ Chí Minh cùng sự nghiệp giải phóng đất nước Việt Nam luôn là ấn tượng sâu sắc đối với tôi".
Kim ngạch thương mại song phương Việt Nam – Nam Phi năm 2010 đạt 658 triệu USD, năm 2009 đạt 512 triệu USD, năm 2008 đạt khoảng 284 triệu USD và năm 2007 đạt 192 triệu USD. Trong những năm gần đây, ta chủ yếu xuất siêu sang Nam Phi với các mặt hàng như điện thoại di động,  kim loại quý, gạo, giày dép, hàng dệt may, máy móc, phụ tùng...
b) Trao đổi đoàn:
- Các đoàn ta thăm Nam Phi từ 2004 đến nay:
Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải (11/2004), Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Công Thành (7/2006), Đoàn doanh nghiệp Việt Nam khoảng 150 người tham gia hội chợ ASEANTEX (9/2005), Bộ trưởng Đoàn Mạnh Giao và 18 doanh nghiệp Việt Nam (3/2006), Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn Yểu (5/2006), Bộ trưởng Công an Lê Hồng Anh (9/2006), Bộ trưởng Thuỷ sản Tạ Quang Ngọc (9/2006), Phó trưởng ban Ban khoa giáo Trung ương Phạm Mạnh Hùng (10/2006), Trung tướng Nguyễn Chí Vịnh (11/2006), Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận (32009), Đoàn Chủ nhiệm Uỷ ban Luật pháp Quốc hội Nguyễn Văn Thuận (9/2009), Bộ trưởng Văn hoá, Thể thao và Du lịch Hoàng Tuấn Anh (7/2010); Trung tướng Nguyễn Văn Hiến, Tư lệnh hải quân (8/2010); Phó Chủ nhiệm Uỷ ban các vấn đề xã hội Quốc hội Lương Phan Cừ (9/2010); Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Dân nguyện Quốc hội (11/2010); Trung tướng Phạm Ngọc Quảng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục 5 (11/2010); Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Cao Tấn Khổng (11/2010); Thứ trưởng Công Thương Lê Dương Quang (11/2010); Phó Ban đối ngoại Đảng Nguyễn Mạnh Hùng (12/2010); Thứ trưởng Tài chính Nguyễn Công Nghiệp (3/2011). 
- Các đoàn Nam Phi thăm Việt Nam:
Bộ trưởng Phủ Tổng thống Nam Phi ông Essop Pahad và Phu nhân (31/08 – 03/09/05), Ông Mosiuoa F. Patrick Lekota, Bộ trưởng Quốc phòng Nam Phi (17 – 21/10/2005), Ông R.Kasrils, Bộ trưởng tình báo Nam Phi (3-9/01/2006), Tổng thống Nam Phi Thabo Mbeki (05/2007), Thị trưởng thành phố Johannesburg (11/2009), Thứ trưởng Ngoại giao và hợp tác (8/2010), Phó Tổng thống Nam Phi (10/2010); Bộ trưởng Văn hoá Nghệ thuật (10/2010).
c. Các Hiệp định, Thoả thuận hai nước đã ký:
• Hiệp định Thương mại song phương (2000)
• Hiệp định thành lập Diễn đàn Đối tác Liên Chính phủ hợp tác kinh tế, thương mại, văn hoá, KHKT (2004)
• Thoả thuận thành lập UB thương mại hỗn hợp (2004)
• Thoả thuận hợp tác giữa hai Phòng Thương mại và Công nghiệp
• Tuyên bố chung về Đối tác vì hợp tác và phát triển (2007)
• Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao và công vụ (2007)
• Nghị định thư hợp tác giữa Bộ Ngoại giao Việt Nam và Bộ Ngoại giao và Hợp tác quốc tế Nam Phi (2007)
• Thoả thuận Hữu nghị và Hợp tác giữa Thành phố Hà Nội và Thành phố Tshwane (Pretoria) (2007)
• Bản ghi nhớ giữa Uỷ ban Nhân dân thành phố Hồ Chí Minh và chính quyền thành phố Johannesburg (2009)
• Hiệp định về hợp tác trong lĩnh vực du lịch (2010)
• Bản ghi nhớ về hợp tác nguồn nước (2010)

Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi:
Địa chỉ: 87 Brooks Street, Brooklyn, Pretoria
Mã bưu chính: 13692 Hatfield 0028, South Africa
Ðiện thoại: (27-12) 362 8119 / 362 8118
Fax: (27-12) 362 8115
Email: embassy@vietnam.co.za

Đại sứ quán Nam Phi tại Việt Nam:
Địa chỉ: tầng 3, toà nhà Central Building, 31 Hai Bà Trưng.
Điện thoại: 04-39362000
Fax: 04-39361991
Email:
political.hanoi@foreign.gov.za
consular.hanoi@foreign.gov.za

Lãnh sự danh dự Nam Phi tại Thành phố Hồ Chí Minh:
Bà Đỗ Thị Kim Liên
Địa chỉ: 25 Phùng Khắc Hoan, Quận 1, TP HCM
Điện thoại: 08-38238556
Email: dolien@aaa.com.vn