BỘ NGOẠI GIAO

Vụ Trung Đông - Châu Phi

---------

Tài liỆu cơ bẢn vỀ U-gan-đa và quan hỆ vỚi ViỆt Nam

I. Thông tin cơ bản

1. Khái quát

• Tên nước: Cộng hòa U-gan-đa (The Republic of Uganda)

• Thủ đô: Cam-pa-la (Kampala)

• Vị trí địa lý: nằm ở Đông Phi, Bắc giáp Xu-đăng (Sudan), Tây giáp Cộng hòa dân chủ Công-gô (Congo), Đông giáp Kê-ni-a (Kenya), Nam giáp Tan-da-ni-a (Tanzania), Ru-an-đa (Rwanda).

• Diện tích: 236.040 km2

• Dân số: 43,2 triệu người (2020)

• Tôn giáo:  Đạo cơ đốc 45,1%, thiên Chúa giáo 39,3%, Đạo hồi 13,7% và các đạo khác 1,8%.

• Ngôn ngữ: tiếng Anh (chính thức), tiếng Lu-gan-đa và Xoa-hi-li

• Đơn vị tiền tệ: đồng Shilling (1  = 3.813 UGX)

• Tổng thống: Giô-uê-ri Ka-gu-ta Mu-xê-vê-ni (Yoweri Kaguta Museveni) (từ 1986)

• Chủ tịch Quốc hội: Rê-bếch-ca A-lít-oa-la Ca-đa-ga (Rebecca Alitwala Kadaga) (2011);

• Thủ tướng: Ru-ha-ca-na ru-gun-đa (Ruhakana Rugunda) (từ 9/2014);

• Bộ trưởng Ngoại giao: Sam Ca-ham-ba Cu-te-xa (Sam Kahamba Kutesa) (2005);

• Quốc khánh: 09/10/1962.

2. Lịch sử

Trước đây, U-gan-đa là thuộc địa của Anh. Tháng 10/1962, Anh trao trả độc lập cho U-gan-đa, vua Mutesa của Vương quốc Buganda làm Tổng thống và Min-tông Ô-bô-tê (Milton Obote) làm Thủ tướng. Từ 1967 tới 1985, nhiều vụ lập đổ chính quyền diễn ra, Milton Obote lên nắm quyền tới năm 1971. Tháng 1/1971, Tổng chỉ huy quân đội I-đi A-min đảo chính quân sự lật đổ Ô-bô-tê, lập chính phủ mới do ông làm Tổng thống. Mặc dù có một số điều chỉnh theo hướng tích cực về đối nội, đối ngoại trong giai đoạn cuối, nhưng nhìn chung chính phủ A-min đã duy trì một thể chế độc tài, không hợp lòng dân. Tháng 3/1979, Mặt trận giải phóng dân tộc ra đời, lật đổ chế độ A-min. Cuối năm 1980, Đảng Đại hội Nhân dân U-gan-đa thắng cử và Ô-bô-tê - lãnh tụ của Đảng lên làm Tổng thống. Do chính phủ Ô-bô-tê thi hành chính sách độc tài, phong trào du kích NRA (Quân đội kháng chiến quốc gia) của Mu-xê-vê-ni đã tẩy chay và quyết định thành lập chính phủ lâm thời ở Bắc Kampala.

Ngày 25/1/1986, NRA kiểm soát toàn bộ Cam-pa-la và Mu-xê-vê-ni được cử làm Tổng thống kiêm Bộ trưởng quốc phòng.

Trong những năm 1990, chính phủ do NRA kiểm soát xây dựng Hiến pháp mới (8/10/1995) và thiết lập chế độ Tổng thống phi đảng phái, chế độ chính trị đa đảng.

3. Chính trị

a) Đối nội

Thể chế chính trị: Cộng hòa Tổng thống. Tổng thống là người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ, được bầu theo phổ thông đầu phiếu, nhiệm kỳ 5 năm.

Tình hình đối nội U-gan-đa nhìn chung tương đối ổn định. Những thay đổi đáng lưu ý trong những năm gần đây có việc Nghị viện U-gan-đa thông qua việc bổ sung Hiến pháp vào năm 2005, theo đó từ bỏ những giới hạn nhiệm kỳ của Tổng thống và tiến hành bầu cử đa đảng. Ông Museveni thắng cử vào các năm 2006, tái đắc cử tại cuộc bầu cử các nă 2011 và 2016.

b) Đối ngoại

U-gan-đa tuyên bố đi theo đường lối trung lập, không liên kết, ủng hộ các phong trào giải phóng dân tộc. U-gan-đa duy trì quan hệ theo hướng ôn hòa với tất cả các nước và là đồng minh quan trọng của Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố. U-gan-đa tham gia tích cực vào việc giải quyết các cuộc xung đột khu vực, nhất là các cuộc xung đột sắc tộc ở khu vực. U-gan-đa là ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ khoá 2009 - 2010.

U-gan-đa là thành viên của Liên hiệp quốc, Liên minh châu Phi (AU), Thị trường chung Đông Nam châu Phi (COMESA), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Khối Thịnh vượng chung (Commonwealth), Interpol…

U-gan-đa cũng là đồng minh quan trọng của Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố,   hiện đang có hơn 10 000 binh sĩ tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hợp quốc tại Xô-ma-li và Nam Xu-đăng, là một trong những quốc gia dành ngân sách lớn nhất cho chi tiêu quốc phòng, mua sắm vũ khí và thiết bị quân sự tại châu Phi.  

4. Kinh tế

            U-gan-đa có nguồn tài nguyên phong phú gồm đất canh tác, mỏ đồng, coban. Tháng 4/2010, một trữ lượng dầu lửa lên tới 700 triệu thùng đã được phát hiện ở đông U-gan-đa, và các nhà khai thác nhận định nước này có thể có thêm một trữ lượng dầu hỏa ước lượng trên 1,5 nghìn tỷ thùng.

            Nông nghiệp vẫn là lĩnh vực quan trọng của đất nước thu hút trên 80% lực lượng lao động. Sản phẩm chính trong nông nghiệp là cà phê, chè, ngô, chuối, đường. Ngoài ra, U-gan-đa còn có thế mạnh về chăn nuôi gia súc, và đánh bắt cá.

            Công nghiệp khá phát triển, trong đó công nghiệp chế biến là chính, tiếp đó là dệt may, sản xuất xi-măng, sắt, thép, phụ tùng xe vận tải, phân bón, sản xuất hàng mỹ nghệ...

            Dưới thời Mu-xê-vê-ni, với những tiến bộ về kinh tế, năm 2005, U-gan-đa đã được xếp trong danh sách 18 nước châu Phi được G8 xóa nợ.

            U-gan-đa đang thực hiện nhiều cải cách mạnh mẽ, ưu tiên phát triển nông nghiệp và các dịch vụ ICT, thực hiện “Tầm nhìn 2040” trở thành nước có thu nhập trung bình, triển khai các chính sách thương mại-đầu tư thông thoáng nhằm thu hút mạnh mẽ đầu tư nước ngoài. Năm 2018, kinh tế U-gan-đa bắt đầu khởi sắc, tăng trưởng GDP đạt 6,1% (tăng 30% so với giai đoạn từ 2010-2016) và đã được Liên hợp quốc ghi nhận nỗ lực giảm tỷ lệ nghèo đói trung bình từ 70% xuống còn khoảng 20% dân số.

GDP (2018 - PPP): 88,7 tỷ USD; bình quân: 2.354 USD.

II. Quan hệ Việt Nam – U-gan-đa

Việt Nam và U-gan-đa thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 9/02/1973.

Hai nước phối hợp tốt tại các diễn đàn quốc tế. U-gan-đa ủng hộ Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền (2014-2016); Ủy ban công ước Quyền trẻ em (2013-2017); Ủy ban Luật pháp Quốc tế (2017-2021); ECOSOC (2016-2018); UNSC (2020-2021).

Trao đổi đoàn Việt Nam sang U-gan-đa: Tháng 7/2010, Thứ trưởng Đoàn Xuân Hưng, đặc phái viên của Thủ tướng đã đi tham dự Hội nghị thượng đỉnh châu Phi tại U-gan-đa.

U-gan-đa sang Việt Nam: Tháng 9/2014, Phó Thủ tướng U-gan-đa Hen-ri Ca-giu-ra (Henry Kajura) thăm Việt Nam. Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tiếp xã giao đoàn; tháng 1/2019, Quốc Vụ khanh Bộ Ngoại giao U-gan-đa Ô-ri-em Hen-ri Ô-ki-lô thăm làm việc Việt Nam.

Việt Nam chính thức cử ông King Mulenga Augustus Ceasor người U-gan-đa làm Lãnh sự danh dự tại U-gan-đa từ năm 2017.

Quan hệ song phương về thương mại, kinh tế còn rất hạn chế. Năm 2018, kim ngạch thương mại song phương đạt khoảng 21,3 triệu USD, trong đó ta xuất khẩu 2,4 triệu USD; nhập khẩu 18,9 triệu USD từ U-gan-đa các gỗ, sản phẩm gỗ, thức ăn gia súc và nguyên liệu, nguyên phu liệu dệt may, da giày, bông các loại và xuất sang U-gan-đa các mặt hàng điện thoại di động và linh kiện, bánh kẹo và sản phẩm từ ngũ cốc, linh kiện ô tô.

U-gan-đa cho biết hiện mỗi tháng U-gan-đa đang nhập khẩu hơn 400 tấn gạo từ Việt Nam (có thể là qua nước thứ 3) và mong muốn Bộ Công Thương sớm cử đoàn sang U-gan-đa để tìm kiếm các cơ hội trao đổi thương mại trực tiếp giữa hai nước, đồng thời bày tỏ mong muốn Việt Nam chuyển giao kỹ thuật, kinh nghiệm sản xuất nông sản và khoáng sản để làm tăng hàm lượng giá trị gia tăng cho các sản phẩm có tiềm năng lớn của bạn như cà phê, dệt may, bông sợi, vàng, kim cương, các sản phẩm từ sữa (U-gan-đa sản xuất 2,5 tỷ thùng sữa/ngày)….

Hiện có khoảng 250 người Việt đang làm ăn, sinh sống tại U-gan-đa, chủ yếu buôn bán các mặt hàng bông, gỗ, khoáng sản nhưng hầu hết là kinh doanh nhỏ lẻ.

Đại sứ quán Việt Nam tại Tan-da-ni-a kiêm nhiệm U-gan-đa. Đại sứ quán U-gan-đa tại Ma-lai-xi-a kiêm nhiệm Việt Nam.

Tháng 3/2020