Bộ
trưởng Ngoại giao: Giô-dê Con-đun-ga Pa-sê-cu (từ 2017)
II. Lịch sử:
- Từ thế kỷ 15, Mô-dăm-bích là thuộc địa của Bồ Đào Nha.
- Ngày 25/6/1962,
Mặt trận Giải phóng Mô-dăm-bích
(FRELIMO) ra đời. Tháng
2/1977 tại Đại hội III, Mặt trận Giải phóng Mô-dăm-bích tuyên bố chuyển thành
Đảng FRELIMO lấy chủ nghĩa Mác Lê-nin làm nền tảng tư tưởng. Đảng FRELIMO đã
lãnh đạo cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân Mô-dăm-bíchchống thực dân Bồ,
góp phần lật đổ chính quyền độc tài Bồ Đào Nha (25/4/1974). Chính quyền mới
Bồ Đào Nha ký hiệp định Lu-xa-ca (7/9/74) công nhận quyền độc lập của Mô-dăm-bích. Ngày 25/6/1975, Chủ tịch
FRELIMO, Xa-mo-ra Ma-sen
tuyên bố thành lập nước CHND Mô-dăm-bích (nay là CH Mô-dăm-bích). Liên xô cũ,
các nước XHCN tích cực giúp Mô-dăm-bích về quân sự, chính trị và kinh tế. Mỹ,
phương Tây, Nam Phi giúp đỡ, huấn luyện lực lượng đối địch RENAMO thành công cụ
chống Chủ nghĩa Cộng sản ở Mô-dăm-bích, tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại,
ngăn chặn sự ủng hộ đối với ANC.
- Qua trung gian của I-ta-li-a, Chính phủ Mô-dăm-bích
đã đàm phán trực tiếp với Đảng phong trào kháng chiến Mô-dăm-bích (RENAMO) nhằm
tìm ra giải pháp chính trị cho cuộc nội chiến kéo dài 16 năm.
- Ngày 4/10/1992, với sự
chứng kiến của LHQ, Mỹ, Pháp, Bồ Đào Nha, Tổng thống Mô-dăm-bích Giô-a-kim
Si-xa-nu và lãnh tụ RENAMO, A-phôn-xuo Đờ-la-ca-ma đã ký Hiệp định hoà bình về Mô-dăm-bích quy định
ngừng bắn.
- Tháng 10/1994, Mô-dăm-bích tổ
chức tổng tuyển cử đa đảng lần đầu tiên. Ông Giô-a-kim Si-xa-nu đắc cử Tổng thống, Đảng FRELIMO
giành được 129/250 ghế đại biểu Quốc hội. Ngày 9/12/1994, Tổng thống Si-xa-nu tuyên thệ nhậm chức và thành lập Chính
phủ đoàn kết, hòa hợp dân tộc.
- Tháng 10/2014, Mô-dăm-bích tổ chức Tổng tuyển cử. Ông Phi-líp
Gia-xin-tu Ni-u-xi, Cựu Bộ trưởng Quốc phòng đã đắc cử và nhậm chức tháng
1/2015.
III. Chính trị:
1. Đối nội:
- Thế chế chính trị: Cộng
hòa Tổng thống
- Đảng cầm quyền: Mặt
trận Giải phóng Mô-dăm-bích (FRELIMO)
- Các đảng đối lập:
+ Đảng Phong trào kháng chiến
Mô-dăm-bích (RENAMO)
+ Đảng Phong trào dân chủ Mô-dăm-bích
(MDM)
2. Đối ngoại:
- Mô-dăm-bích
tích cực tham gia giải quyết xung đột, tăng cường hợp tác đấu tranh bảo vệ lợi
ích chính đáng của các nước châu Phi và các nước đang phát triển. Mô-dăm-bích
là thành viên tích cực của Liên minh châu Phi (AU), KLK, Cộng đồng các nước nói
tiếng Bồ Đào Nha (PALOP), Khối liên hiệp Anh (Commonwealth), Cộng đồng Phát
triển miền Nam châu Phi ( SADC)...
- Gần đây, Mô-dăm-bích đang thực hiện chính sách hướng Đông:
tăng cường hợp tác với các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật
Bản, Ấn Độ.
IV. Kinh tế:
-
Cơ cấu kinh tế của Mô-dăm-bích: nông nghiệp 28,7%, chiếm 70% lao động, công nghiệp 26,9%,
dịch vụ 44,7%. Nông sản
chính là bông, hạt điều, ngũ cốc, cùi dừa, chè, sắn, mía, lạc... Nền kinh tế
nước này còn dựa vào xuất khẩu điện, than đá, khí gas, nhôm, hải sản, cung cấp dịch
vụ cảng, đường giao thông quá cảnh cho các nước láng giềng. Hàng năm, Mô-dăm-bích
phải nhập khẩu trên 300.000
tấn gạo.
- Thời gian qua, Chính phủ Mô-dăm-bích
tập trung xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực, tích cực kêu gọi
đầu tư nước ngoài, tăng cường
xây dựng cơ sở hạ tầng, phát huy
nội lực xây dựng đất nước. Nhờ đó, Mô-dăm-bích đã đạt nhiều thành công
trong cải cách kinh tế.
- Hiện nay, Chính phủ Mô-dăm-bích
đang nỗ lực chống tham nhũng và cải cách thủ tục hành chính nhằm thu hút đầu tư
nước ngoài. Các nguồn đầu tư hiện chủ yếu tập trung khai thác than, khí gas và xây dựng cơ sở hạ tầng.
- Trong bối cảnh kinh
tế thế giới có nhiều biến động, trong giai đoạn 2010-2015, Mô-dăm-bích vẫn giữ được nhịp độ tăng trưởng trung
bình khoảng 7% /năm.
Một số thông
tin kinh tế cơ bản (2017) :
+ GDP (thực tế) : 37,39
tỷ USD
+ GDP (PPP) bình quân đầu
người : 1.300 USD
+ Tăng trưởng GDP thực tế: 4,7%
+ Cơ cấu ngành: nông nghiệp 28,1%, công nghiệp 21,6%, dịch vụ 50,2%.
+ Xuất khẩu: 4,7 tỷ USD (chủ yếu là nhôm, hạt điều,
bông, đường, gỗ…)
+ Đối tác xuất khẩu: Nam Phi (30,4%), Ý (9,8%), Trung Quốc (9,4%)...
(2013)
+ Nhập khẩu: 5 tỷ USD (chủ yếu là máy móc, phương
tiện vận tải, nhiên liệu, hóa chất, lương thực, hàng may mặc).
+ Đối tác nhập khẩu: Nam Phi (26%), Ấn Độ (13,9%), Trung Quốc (12,6%)...
(2013)
V. Quan hệ Việt Nam - Mô-dăm-bích:
1. Quan hệ chính trị - ngoại giao:
- Việt Nam và Mô-dăm-bích lập quan hệ ngoại
giao 25/6/1975. Hai nước có quan hệ hữu nghị truyền thống, đã từng ủng hộ lẫn
nhau trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và sự nghiệp xây dựng, phát
triển kinh tế ở mỗi nước. Ta
lập ĐSQ tại Mô-dăm-bích năm 1976 và tạm đóng cửa năm 1990 do khó khăn kinh tế. Tháng 5/2009, ta mở
lại ĐSQ. Tháng 10/2007, Mô-dăm-bích lập Văn phòng Lãnh sự danh dự Mô-dăm-bích tại
Hà Nội; tháng 8/2011 mở ĐSQ
tại Hà Nội. Tháng 5/2018, Đại
sứ Mô-dăm-bích đã trình quốc thư lên Chủ tịch nước.
- Trao đổi đoàn:
+ Các đoàn Việt Nam: Phó Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ (1978); Bộ trưởng
Nguyễn Thị Bình dự Hội nghị KLK (1979), Phó Thủ tướng Võ Nguyên Giáp (1980), Bộ
trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (3/1995), Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa (11/2003),
Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh (4/2008), đ/c Trương Tấn Sang UVBCT, Thường trực BBT
(7/2009), Bộ trưởng Bộ Công an Lê Hồng Anh (6/2011); Thứ trưởng nông nghiệp
Diệp Kỉnh Tần (11/2009, 9/2011
và 5/2012), Chủ tịch UBND Tỉnh Bình Phước (3/2012), Chủ tịch UBND tỉnh Ninh
Bình dự kỷ niệm 50 năm thành
lập FRELIMO (6/2012), Phó Trưởng Ban Đối ngoại TW dự Đại hội lần thứ 10 Đại hội
Đảng FRELIMO (9/2012), Chủ tịch UBND Tiền Giang thăm tỉnh Ma-pu-tu
(11/2012), Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh (8/2013), Chủ tịch UBND Tiền
Giang (6/2015), Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải (tháng 7/2015); Chủ tịch nước
Trương Tấn Sang (3/2016); Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nguyễn Chí Vịnh (tháng
3/2017); UVTW Đảng, Bí thư tỉnh ủy Tuyên
Quang (tháng 9/2017); UVBCT, Thường trực Ban Bí thư Trần Quốc Vượng (12/2018).
+ Các
đoàn Mô-dăm-bích: Tổng thống Xa-mo-ra
Ma-sen (1984), Tổng Thư ký FRELIMO (7/1996), Bộ trưởng Khoa học công nghệ
(9/2005), Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác quốc tế (8/2006), Tổng thống Ác-man-đu
Ghe-bu-da (1/2007), Bộ trưởng Nội
vụ (4/2008), Thủ tướng Lu-i-da Đi-ô-gu (6/2008), Bộ trưởng Công thương (12/2008), Bộ trưởng Du lịch (12/2008), Bộ
trưởng Ngoại giao và Hợp tác (4/2009), Bộ trưởng Nông nghiệp (3/2010), Tổng Thư
ký FRELIMO (6/2010), Thủ tướng Ai-rét A-li (9/2010), Bộ trưởng Quốc phòng (3/2011), Thứ trưởng Nội vụ
(9/2011), Thứ trưởng Giáo duc – Giám đốc trường Đảng FRELIMO (10/2011); Thứ
trưởng Tài chính (11/2011), Bộ trưởng Giao thông và Truyền thông (102012), Bộ
trưởng Nông nghiệp (3/2013), Bộ trưởng Nội vụ (5/2013), Bộ trưởng Kế hoạch và
Phát triển (6/2013), Tổng Thư ký Đảng FRELIMO thăm Việt Nam
01-6/8/2013, UV BCT Cựu Bộ trưởng Quốc phòng viếng Đại tướng Võ Nguyên Giáp
10/2013, Thứ trưởng Ngoại giao Ba-xi-ao
Cô-lô-ma (6/2014-họp UBHH 3),
Bộ trưởng Giáo dục Giôn Au-gút-xtu (6/2014), Bộ trưởng GTVT (5/2016), Bộ trưởng
Nội vụ (11/2016), Thủ tướng Mô-dăm-bích (tháng 7/2017), Tổng Chưởng lý (tháng
8/2018).
- Thỏa thuận hợp tác đã kí:
Hiệp định khung về hợp tác
kinh tế, văn hoá và khoa học công nghệ(2003); Hiệp định Thương mại (2003);
Nghị định thư về hợp tác giữa 2 Bộ Ngoại giao (2003); Hiệp
định Khuyến khích và Bảo hộ đầu tư (1/2007); Hiệp định hợp tác nông nghiệp
(2007); Hiệp định hợp tác y tế (2007); Hiệp định hợp tác Khoa
học ký thuật và kinh tế trong lĩnh vực
Nông nghiệp (2007); Biên bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực thủy sản (2007);
Hiệp định hợp tác giáo dục (2008);
Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao hoặc công vụ (2008);
Nghị định thư thành lập UBLCP về hợp tác kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật và
công nghệ (2008); Nghị định thư về hỗ trợ kỹ thuật trong lĩnh vực giáo dục và
đào tạo (2008); Biên bản kỳ họp lần thứ nhất Ủy ban Liên chính phủ (2009); Hiệp
định tránh đánh thuế song trùng và gian lận thuế (2010); Hiệp định hợp
tác phòng chống tội phạm (2011); Biên bản ghi nhớ về hợp
tác Quốc phòng (2011);
Biên bản kỳ họp lần thứ 2 Ủy ban Liên chính phủ (2011), Hiệp định giữa 2 Chính
phủ về hợp tác nghiên cứu phát triển cây lương thực và cây thực phẩm tại Mô-dăm-bích giai đoạn 2013-2017 (3/2014); Bản
ghi nhớ về Hợp tác ngân hàng (4/2014)Biên bản kỳ họp lần thứ 3 Ủy ban Liên chính phủ (6/2014), Nghị định thư hợp
tác giáo dục (6/2014) và phụ lục (3/2016); Bản ghi nhớ hợp tác giữa VCCI
và Liên đoàn doanh nghiệp Mô-dăm-bích (3/2016); Bản ghi nhớ về hợp tác bảo tồn
và bảo vệ động vật hoang dã; Hiệp định vận tải hàng không (ký tắt) (tháng
7/2017).
Hiện hai bên đang tiếp tục đàm phán Hiệp định tương trợ tư pháp hình sự
và Hiệp định dẫn độ và chuyển giao người bị kết án phạt tù.
- Cơ chế hợp tác:
+ Ủy ban liên Chính phủ: Thành lập năm 2008, họp lần 1 tháng 3/2009 tại
Hà Nội, đang chuẩn bị cho họp lần 4 tại Mô-dăm-bích nhưng bạn chưa thu xếp tổ
chức được. Đồng chủ tịch phân ban phía
Việt Nam do Bộ Nông nghiệp chủ trì và phía Mô-dăm-bích là Bộ Kế hoạch và Phát
triển (lần 1) và Bộ Ngoại giao (lần 2-3).
+ Tham vấn chính trị giữa 2 Bộ Ngoại giao họp phiên đầu tiên tháng 7/2017 tại Hà Nội.
2. Quan hệ kinh tế:
- Thương mại: Từ năm 2006 đến năm 2010, kim ngạch trao
đổi thương mại Việt Nam – Mô-dăm-bích tăng hơn 3 lần (từ 13,83 lên 45,35 triệu
USD). Trao đổi thương mại tăng đều, đến năm 2014 có dấu hiệu giảm sút do Mô-dăm-bích
giảm nhập khẩu gạo, clanke, dây điện và dây cáp điện từ Việt Nam. Năm 2017,
kinh ngạch thương mại hai chiều đạt 179 triệu USD trong đó ta xuất hơn 71 triệu
USD và nhập hơn 107 triệu USD chủ yếu là điều.
- Đầu tư: Hiện Việt Nam có tập đoàn Viettel và Hapro đang đầu tư tại
Mô-dăm bích.
Công ty Movitel (liên doanh
giữa Viettel và SPI với tổng vốn đầu tư gần 500 triệu USD trong đó Viettel đóng
góp 70%) khai trương mạng di động tháng 5/2012 đến nay đã trở thành mạng viễn
thông có nhiều thuê bao và phủ sóng rộng nhất Mô-dăm-bích. Ngoài ra, Movitel
còn triển khai lắp đặt 4 hệ thống truyền hình trực tuyến (Đảng Frelimo, Phủ
Tổng thống, Bộ Quốc phòng, Bộ Nội vụ), cung cấp dịch vụ internet miễn phí cho
trên 2.600 trường học (trong tổng số hơn 4000 trường đã cam kết), xây dựng miễn
phí trường Trung học Thông tin cho Bộ Quốc phòng Mô-dăm-bích, tài trợ cho nhiều chương trình xã hội,
một số hoạt động truyền thông cho Chính phủ.
3. Các lĩnh vực khác:
- Hợp tác chuyên gia: hiện nay ta có 5 chuyên gia giáo dục, 8
chuyên gia nông nghiệp và 8 chuyên gia y tế đang làm việc tại Mô-dăm-bích. Bộ Nông nghiệp & PTNT đã cử nhiều đoàn
chuyên gia tham gia vào các chương trình an ninh lương thực của Mô-dăm-bích. Tháng
5/2016, phía Mozambique yêu cầu VN xem xét cử các chuyên gia y tế về y học cổ
truyền, gây mê hồi sức, mắt, vi khuẩn, tai mũi họng và bác sỹ phẫu thuật thẩm
mỹ, đa khoa...Tháng 8/2016 Bạn gửi yêu cầu thêm 01 chuyên gia xét nghiệm và 01
quản lý kỹ thuật phòng xét nghiệm.
- Nông nghiệp: Việt Nam và Mô-dăm-bích có nhiều dự án hợp
tác song phương, ba bên, chia sẻ kinh nghiệm và đào tạo kỹ thuật phát triển
nông nghiệp, thủy sản. Tháng
3/2014, hai bên đã ký Dự án
Hợp tác nghiên cứu phát triển cây lương thực và cây thực phẩm tại Mô-dăm-bích giai
đoạn 2013 – 2017 (Tổng kinh phí 2,17 triệu USD; Chính phủ Việt Nam góp 1,96
triệu USD, hiện Mô-dăm-bích chưa góp vốn đối ứng 210.000 USD) . Hiện nay, dự án đang được gia
hạn sang năm 2018.
- Giáo dục:
+/ Đến nay, ta đã đào tạo 2
khóa học chính trị ngắn hạn cho 40 cán bộ Mô-dăm-bích (2011; 2016). Từ
2015, Học viện Chính trị hành chính quốc gia Hồ Chí Minh sẽ cấp 02 học bổng
Tiến sĩ cho Mozambique.
+/ Trao đổi học bổng giữa
Việt Nam và Mô-dăm-bích đã triển khai được 6 đợt. Từ 2015, Việt Nam tăng lên 10 suất học bổng đại học
cho sinh viên Mô-dăm-bích.
+/ Tháng 8/2016, Mozambique
đề nghị Việt Nam nhận giáo viên sang dạy tiếng Bồ Đào Nha theo khuôn khổ HĐ hợp
tác GTĐT ký 2008.
- Quốc phòng: Cục Công nghiệp và Tổng Cục Kinh tế Bộ
Quốc phòng đã khảo sát một số dự án đầu tư trên các lĩnh vực: đóng tàu, khai
khoáng, may mặc, xây dựng... Bộ trưởng Quốc Bạn dự kiến thăm ta nhưng chưa thực
hiện được.
+/ Tháng 8/2016, Bộ Quốc
phòng Mozambique gửi danh sách 02 sỹ quan sang học tiếng Việt theo chương trình
của Cục Đối ngoại.
- An ninh: Bộ Công An Việt Nam Hỗ trợ bạn huấn
luyện 03 khóa chống bạo lạo, bắn tỉa, chất nổ và giải cứu con tin cho 65 sỹ
quan Mô-dăm-bích.
- Dầu khí: Petrovietnam đã ký 2 thỏa thuận hợp tác trong lĩnh
vực Dầu khí và Đầu tư giữa Petrovietnam với Tổng Cty Dầu khí Quốc gia Mô-dăm-bích
(ENH) và Cơ quan Quản lý đầu tư Mô-dăm-bích (SPI).
- Du lịch: Hai bên đang trao đổi dự thảo Hiệp định
hợp tác văn hóa du lịch.
- Giao thông vận tải: Tháng 5/2016, Bộ trưởng Giao thông và Viễn
Thông Mô-dăm-bích sang trao thư của Thủ tướng Bạn đề nghị mua 1 tàu chở
khách (chở được khoảng 200-300 hành khách) để thí điểm hải trình Maputo- Inhaca
đồng thời yêu cầu Việt Nam hỗ trợ đào tạo cán bộ kỹ thuật để vận hành và bảo
dưỡng tàu. Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ GTVT làm đầu mối việc này.
4. Cộng đồng người Việt ở
Mô-dăm-bích: Số lượng người Việt
Nam tại Mô-dăm-bích tăng nhanh trong những năm qua từ 60 người (2009) lên 500 (2013) và hiện dao động trong
khoảng 300 người phân bổ trên 11
tỉnh thành của Mô-dăm-bích.
Tháng 12/2018
