BỘ NGOẠI GIAO

       ---oOo---

 TÀI LIỆU CƠ BẢN

VỀ CỘNG HÒA BỐT-XOA-NA

VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM

1. Khái quát

·        Tên nước: Cộng hoà Bốt-xoa-na (The Republic of Botswana)

·        Thủ đô: Ga-bô-rôn (Gaborone)

·        Vị trí địa lý: nằm sâu trong lục địa ở phía Nam châu Phi, Tây giáp Na-mi-bi-a (Namibia), phía Bắc và Đông Bắc giáp Dim-ba-bu-ê (Zimbabwe), Nam và Đông Nam giáp Nam Phi.

·        Khí hậu bán khô hạn, sa mạc.

·        Diện tích: 600,370 km²

·        Dân số: 2.214.858 (2017)

·        Dân tộc: Người Suana hay Setsuana chiếm 79%, Kalanga 11%, Basawa 3%, các sắc tộc khác, kể cả Galagadi và người da trắng chiếm 7%.

·        Tôn giáo: 71,6% Thiên chúa giáo; 20,6% Không tôn giáo; còn lại theo tôn giáo cổ truyền.

·        Tài nguyên chủ yếu: kim cương, đồng, nickel, muối mỏ…

·        Ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh. Thổ ngữ thông dụng là tiếng Setsuana (78,2%) và Kalangga (7,9%).

·        Đơn vị tiền tệ: Pula (1 US dollar = 10,19 Pula) (2018)

·        Quốc khánh (ngày Độc lập): 30/9/1966

·         Tổng thống đương nhiệm: Moóc-gu-ét-xi Ma-xi-xi (Mokgweetsi Masisi) (từ 01/04/2018).

·        Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế: Vin-xen Xê-rết-xê Vincent T. Seretse (từ tháng 4/ 2018)

2. Lịch sử

Từ kỷ thứ 13, nhiều bộ lạc du mục từ miền Bắc châu Phi (người Suana, người Debele, người Boer) đã đến sinh sống ở vùng đất ngày nay thuộc Bốt-xoa-na và xảy ra nhiều xung đột. Lấy lý do các tù trưởng người địa phương đề nghị, từ ngày 31/3/1885, đế quốc Anh đặt vùng đất “Besuana” (nay thuộc Bốt-xoa-na) dưới sự bảo trợ của mình.

Liên minh Nam phi (thành lập năm 1910) đã cố gắng thôn tính các vùng lãnh thổ Besuana, Basuto (nay là Lesotho) và Swaziland vào Nam Phi nhưng không thành công. Dưới sự đấu tranh của các tù trưởng địa phương với chính quyền trung ương Anh nhằm bảo vệ quyền cai trị các vùng lãnh thổ, Năm 1961, Hiến pháp đã được xây dựng với cơ chế hội đồng tư vấn lập pháp được lập nên có sự tham gia của cả hai cộng đồng Phi và Âu. Năm 1964, Đế quốc Anh phải chấp nhận chính quyền dân chủ tự quản đầu tiên của người Bốt-xoa-na. Năm 1965 thủ phủ Bốt-xoa-na được chuyển từ Maphiket (thuộc Nam Phi) về Gaboron (thủ đô hiện nay). Bốt-xoa-na chính thức giành được độc lập vào 30/9/1966, tiến hành bầu cử đầu tiên và sửa đổi Hiến pháp. Xê-rét-xê Kha-ma, lãnh tụ của phong trào đấu tranh đòi độc lập (thuộc đảng  Dân chủ Bốt-xoa-na - BDP), đồng thời là thủ lĩnh bộ lạc, đã được bầu là Tổng thống đầu tiên của Bốt-xoa-na (cho đến khi mất năm 1980).

Tổng thống Xê-rét-xê I-an Kha-ma I-an Kha-ma, con trai của cố Tổng thống Xê-rét-xê Kha-ma và nguyên là tư lệnh các lực lượng vũ trang Bốt-xoa-na sau 10 năm cầm quyền (2008-2018) đã từ chức. Phó Tổng thống Vin-xen Xê-rết-xê (Vincent T. Seretse) lên thay.

3. Chính trị

a.     Đối nội

Bốt-xoa-na theo chế độ Cộng hoà nghị viện. Tổng thống Bốt-xoa-na vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu cơ quan hành pháp, được nghị viện bầu ra với nhiệm kỳ 5 năm (tối đa 2 nhiệm kỳ).

Bốt-xoa-na theo chế độ chính trị đa đảng với khoảng gần 10 đảng phái chính trị chính. Nghị viện Bốt-xoa-na gồm: Hội đồng Tù trưởng (15 vị) và Hạ nghị viện (63 nghị sỹ). Tại cuộc bầu cử quốc hội tháng 10/2009, đảng Dân chủ Bốt-xoa-na (BDP) giành được 51,73% phiếu, đảng Dân tộc Bốt-xoa-na (BNP) được 26,06%, đảng BCP được 16,62%, các đảng khác chia nhau số phiếu còn lại. Đảng BDP đã liên tục giành chiến thắng trong tất cả các cuộc tổng tuyển cử từ khi Bốt-xoa-na trở thành nước độc lập đến nay.

Hệ thống luật pháp được xây dựng theo mô hình luật La mã - Hà Lan kết hợp với luật tục của của các bộ lạc người du mục địa phương. Bốt-xoa-na là thành viên và chấp nhận quyền tài phán (có bảo lưu) của toà án quốc tế (IJC).

b.    Đối ngoại

Bốt-xoa-na là thành viên Liên hiệp quốc và Phong trào Không liên kết, Liên minh châu Phi (AU), Cộng đồng phát triển Nam châu Phi (SADC). Bốt-xoa-na chủ trương theo đường lối đối ngoại trung lập, thực dụng. Thời kỳ những năm 1960-1980, Bốt-xoa-na ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc, lên án chủ nghĩa A-pac-thai nhưng vẫn giữ quan hệ thân thiện với Anh, các nước phương Tây, quan hệ láng giềng với Nam Phi.

Bốt-xoa-na cũng là thành viên Toà án quốc tế (IJC) và đã ký Hiệp định về Miễn trừ truy cứu quân nhân với Mỹ.

4. Kinh tế

Mặc dù chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng giá nguyên liệu thô trong giai đoạn 2014-2016 nhưng nhìn chung Bốt-xoa-na duy trì được mức tăng trưởng đều đặn cao nhất thế giới từ sau khi giành được độc lập năm 1966. Nhờ có sự ổn định tương đối về chính trị, việc quản lý tài chính – ngân sách chặt chẽ, với nguồn tài nguyên khoáng sản giàu có và một số dân tương đối nhỏ, Bốt-xoa-na, từ một trong số những nước nghèo nhất thế giới đã trở thành một nước có thu nhập bình quân đầu người vào bậc trung, là một trong hai nước có sức cạnh tranh kinh tế lớn nhất châu Phi và được các tổ chức tài chính quốc tế như WB, IMF đánh giá là một trong những nước có tốc độ phát triển nhanh của thế giới.

Về cơ cấu kinh tế, du lịch, dịch vụ tài chính chiếm 53% GDP, công nghiệp  chiếm 45% (khai thác khoáng sản, đặc biệt là kim cương, là ngành công nhiệp chủ chốt, đóng góp trên 70% giá trị xuất khẩu của Bốt-xoa-na) và nông nghiệp đóng góp rất nhỏ 2%.

Tình trạng lây nhiễm HIV/AIDS tràn lan đã gây ra một thách thức nghiêm trọng đối với Bốt-xoa-na. Hiện nay Bốt-xoa-na là nước đứng thứ 2 trên thế giới về tỷ lệ người nhiễm HIV (24% dân số). Chính phủ Bốt-xoa-na đang nỗ lực đấu tranh chống lại bằng nhiều biện pháp, trong đó có việc cung cấp thuốc điều trị miễn phí, và thực hiện Chương trình Quốc gia Chống lây nhiễm từ Mẹ sang Con.

- GDP: 39,6 tỷ USD (2017-PPP)

- GDP bình quân (tính theo sức mua): 18.100 USD/năm (2017)

- Tăng trưởng GDP: 4,5% (2017)

5. Quan hệ với Việt Nam

Ngày 03/11/2008, Tổng thống Bốt-xoa-na Seretse Ian Khama Ian KHAMA  gửi thư cho Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết để thăm hỏi và chia buồn trước việc lũ lụt gây ra thiệt hại nặng nề về người và tài sản ở Việt Nam.

Ngày 11/2/2009, Đại sứ Lê Lương Minh, Trưởng Phái đoàn Việt Nam tại LHQ và Đại sứ Trưởng Phái đoàn Bốt-xoa-na tại LHQ đã ký Thông cáo chung thiết lập quan hệ ngoại giao cấp Đại sứ giữa hai nước.

Đến nay ta đã có 2 đoàn Thứ trưởng Ngoại thăm Bốt-xoa-na: Thứ trưởng Lê Lương Minh(4/2012) và Thứ trưởng Vũ Hồng Nam (tháng 4/2018).

Kim ngạch thương mại giữa hai nước năm 2017 đạt hơn 38 triệu USD chủ yếu ta nhập khoáng sản, đá quý từ bạn.

Tháng 11/2017, Đại sứ ta tại Nam Phi Vũ Văn Dũng trình quốc thư tại Bốt-xoa-na. Từ năm 2017, Đại sứ bạn tại Bắc Kinh đang chờ lịch trình quốc thư lên Chủ tịch nước Việt Nam.

6. Địa chỉ cơ quan đại diện ngoại giao kiêm nhiệm mỗi nước:

Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi:

Địa chỉ: 87 Brooks Street, Brooklyn, Pretoria

Mã bưu chính: 13692 Hatfield 0028, South Africa

Ðiện thoại: (27-12) 362 8119 / 362 8118

Fax: (27-12) 362 8115

Email: embassy@vietnam.co.za

Đại sứ quán Bốt-xoa-na tại Bắc Kinh kiêm nhiệm Việt Nam

No.1 Dong San Jie, San Li Tun, Chaoyang District, Beijing

100600P.R.China

Tel:0086-10-65326898

Fax:0086-10-65326896

Email:info@Bốt-xoa-naembassy.com; botchin@gov.bw       

Tháng 12.2018