I. KHÁI QUÁT

1. Nguồn gốc

Ý tưởng về thành lập Quỹ Quốc tế về Phát triển Nông nghiệp (IFAD) được nêu ra tại Hội nghị Lương thực thế giới năm 1974. Hiệp định về thành lập Quỹ được thông qua ngày 13/6/1976 và ký ngày 20/12/1976 khi nhận được cam kết ban đầu là 01 tỷ đô la Mỹ (USD). Hiệp định có hiệu lực từ ngày 30/11/1977. IFAD là tổ chức chuyên môn thuộc Liên hợp quốc. Trụ sở IFAD đóng tại Rôm, Italia.

2. Thành viên của IFAD

Mọi thành viên của LHQ đều có thể trở thành thành viên IFAD. Hiện nay (tháng 6/2016) IFAD có 176 quốc gia thành viên. Các nước thành viên được chia làm 3 loại A, B và C. Nhóm A: gồm 23 nước thuộc Tổ chức hợp tác phát triển kinh tế (OECD); Nhóm B: gồm 12 nước thuộc Tổ chức xuất khẩu dầu lửa (OPEC); Nhóm C: gồm 133 nước, chia thành ba nhóm nhỏ: Nhóm C1: gồm các nước Châu Phi; Nhóm C2: gồm các nước Châu Âu và các nước Châu Á-Thái Bình Dương và Nhóm C3: gồm các nước Mỹ La tinh và Vịnh Ca-ri-bê. Nhóm A và B là các nước phát triển có đóng góp đáng kể vào Quỹ, nhóm C chủ yếu là các nước đang phát triển nhận viện trợ. Ba loại thành viên trên có quyền bầu cử ngang nhau. Ngân sách hoạt động của IFAD trích từ nguồn đóng góp tự nguyện của các nước thành viên.

3. Sứ mệnh và hoạt động

a. Sứ mệnh

Mục tiêu hoạt động chủ yếu của IFAD là huy động các nguồn vốn bổ sung từ các nước tài trợ (donor) để phát triển sản xuất và tăng cường dinh dưỡng cho các nhóm người dân có thu nhập thấp ở các nước đang phát triển. Ít nhất có khoảng 20% số người sống ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ La tinh đang chịu ảnh  hưởng của nạn đói và thiếu dinh dưỡng kéo dài. Vì vậy, Quỹ tập trung hỗ trợ phát triển của những cộng đồng nghèo ở nông thôn, đặc biệt là những người nông dân không có ruộng đất, ngư dân, người chăn nuôi gia súc và những phụ nữ nghèo; đồng thời cũng quan tâm đến những cách tiếp cận tiên tiến được xây dựng trên cơ sở tham gia của địa  phương và bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên. Trong khuôn khổ chiến lược của IFAD, Quỹ vẫn tiếp tục hướng tới mục tiêu giúp cải thiện tình trạng đói nghèo, phát triển nông thôn, cải cách kinh tế, xã hội, xây dựng năng lực, quản lý môi trường và bình đẳng giới.

b) Hoạt động

IFAD là tổ chức cho vay tiền, hầu hết với điều kiện ưu đãi. Quỹ IFAD không chỉ quan tâm đến việc tăng sản xuất nông nghiệp mà còn hỗ trợ phát triển về việc làm, tăng cường dinh dưỡng và phân chia thu nhập ở các địa phương. Hoạt động chính gồm Chương trình thường kỳ và Chương trình đặc biệt cho châu Phi.

4.Cơ cấu tổ chức

Đứng đầu Ban điều hành là Chủ tịch Quỹ. Chủ tịch của IFAD do Hội đồng Quản trị bầu, nhiệm kỳ 4 năm. Chủ tịch thường được bầu kiêm luôn người đứng đầu Ban Điều hành gọi là Giám đốc Điều hành. Chủ tịch hiện nay của IFAD là ông Gilbert F. Houngbo, quốc tịch Togo. Giúp việc cho Chủ tịch là 18 Giám đốc điều hành và 18 dự khuyết. Bộ máy tổ chức IFAD gồm các cơ quan chính như sau:

a)   Hội đồng Quản trị (Governing Council )

Mỗi nước thành viên đều có đại diện trong Hội đồng Quản trị là  một Thống đốc (Governor) và một Phó Thống đốc (Alternate Governor). Hội đồng Quản trị họp mỗi năm một lần và có thể tự mình hoặc theo yêu cầu của Ban Điều hành (EB) - nếu 2/3 số thành viên của Ban này đồng ý (theo hình thức bỏ phiếu) - triệu tập các phiên họp đặc biệt. Cách thức bỏ phiếu: Thay vì bỏ phiếu theo phân loại A, B và C như trước 1993, năm 1995 Nghị quyết số 86/XVIII của IFAD đã quyết định các nước thành viên có 2 loại phiếu: thành viên gốc (original members) và theo mức độ đóng góp.

b)   Ban Điều hành (Executive Board)

EB có 18 thành viên, trong đó, nhóm A có 8 nước; nhóm B có 4 nước và nhóm C có 6 nước. Nhiệm kỳ của Ban Điều hành là 3 năm. Ban có trách nhiệm điều hành toàn bộ các hoạt động của IFAD.

5. Một số nét về hoạt động của IFAD

IFAD viện trợ theo dự án. Các dự án của IFAD thường có phạm vi nhỏ nhưng sáng tạo - IFAD rất có uy tín là một cơ quan thử nghiệm các khái niệm về phát triển mà các tổ chức quốc quốc tế lớn khác thường áp dụng. Quỹ IFAD tập trung vào khuyến khích sự tham gia thực sự của người dân vào tất cả các bước thiết lập và thực hiện dự án.

II. QUAN HỆ VIỆT NAM-IFAD:

1. Quan hệ hợp tác

Việt Nam là thành viên của IFAD từ năm 1977, nằm trong nhóm nước đang phát triển, có đóng góp vốn cho Quỹ, đồng thời cũng nhận vốn vay của Quỹ. Quỹ IFAD chính thức hỗ trợ Việt Nam từ năm 1991. Năm 1992, Chính phủ Việt Nam cam kết đóng góp 200.000 USD vào IFAD, số tiền đó đóng góp trong 3 năm và được chia làm nhiều lần. Việt Nam là một trong số ít quốc gia được IFAD cho hưởng vay vốn đặc biệt ưu đãi: vay lãi suất 0,75-1,0%/năm, trả trong 50 năm, thời gian ân hạn là 10 năm.

Các lĩnh vực ưu tiên trong hoạt động của tổ chức IFAD tại Việt Nam: Tập trung hỗ trợ nông dân, ngư dân, phụ nữ nghèo; hỗ trợ cho một số tỉnh nghèo và có nhiều đồng bào các dân tộc ít người sinh sống.

Sau một thời gian đặt Văn phòng Dự án tại Hà Nội, Văn phòng Đại diện của IFAD tại Việt Nam được chính thức thành lập sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại văn bản số 76/TTg-QHQT ngày 15/01/2008 và Hiệp định giữa Chính phủ Việt Nam và IFAD về lập Văn phòng Đại diện cũng đã được ký kết trong dịp Chủ tịch IFAD sang thăm và làm việc tại Việt Nam vào tháng 01/2008.

2. Các dự án IFAD hỗ trợ Việt Nam

IFAD đã liên tục hỗ trợ Việt Nam thông qua các khoản vốn vay với lãi suất ưu đãi từ năm 1991. Việt Nam Tính đến tháng 11/2018, IFAD hỗ trợ Việt Nam thông qua 17 dự án (gồm cả vốn vay và viện trợ không hoàn lại) với tổng vốn đầu tư là 500 triệu USD triển khai tại 11 tỉnh, đặc biệt tập trung vào các tỉnh nghèo và miền núi. Các dự án thực hiện tại Việt Nam được IFAD đánh giá là điển hình cho quan hệ giữa IFAD và các nước đang phát triển. Từ khi trở thành thành viên của Quỹ (1977) đến nay (tháng 2/2016), qua 9 lần đóng góp, ta đã đóng cho Quỹ tổng cộng 2.917.793 USD.

Việt Nam và IFAD đã ký Chương trình hợp tác Chiến lược Quốc gia Việt Nam - IFAD  (COSOP) giai đoạn 2012-2017 với 03 Mục tiêu Chiến lược là: (i) Hỗ trợ các tỉnh nông thôn nghèo phát triển theo định hướng thị trường hỗ trợ người nghèo; (ii) Tăng cường khả năng tiếp cận thị trường hàng hóa và lao động của người nghèo ở nông thôn, nhất là phụ nữ; và (iii) Tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu của các hộ nông thôn nghèo. Trong giai đoạn 2012-2017, IFAD tập trung hỗ trợ cho 4 khu vực là Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, vùng duyên hải phía Bắc và vùng Đông Bắc do đây là những khu vực có tỷ lệ đói nghèo cao, có khả năng chịu nhiều ảnh hưởng của biến đổi khí hậu nhưng cũng là nơi có các dự án của IFAD hiện đang được triển khai hiệu quả và được coi là mô hình phát triển cho vùng. Chương trình cũng xác định rõ những tiêu chí lựa chọn tỉnh được hỗ trợ dự án, ví dụ như tỷ lệ đói nghèo, số hộ nghèo, mức độ cam kết, khả năng hấp thụ của tỉnh trong việc thực hiện và lồng ghép các sáng kiến liên quan đến định hướng thị trường và biến đổi khí hậu… Hà Tĩnh và Quảng Bình là 2 tỉnh đầu tiên được Chương trình COSOP mới cho vay ưu đãi khoảng 28 triệu USD với các Dự án tương ứng là “Phát triển bền vững nông thôn Hà Tĩnh” và “Tăng cường khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu để xây dựng nông thôn bền vững tại tỉnh Quảng Bình”. Ngày 28/3/2014 tại trụ sở của IFAD tại Rome, Chủ tịch IFAD, Kanayo F. Nwanze, và Đại sứ Việt Nam tại CH Italia đã ký Hiệp định tài trợ trị giá 34 triệu USD với điều kiện ưu đãi cao nhất cho dự án “Phát triển nông thôn bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu châu thổ sông Mê Công tại hai tỉnh Bến Tre và Trà Vinh”. Mục tiêu của dự án này nhằm mang lại lợi ích cho trên 30 ngàn hộ dân với 125 ngàn người, chủ yếu là phụ nữ và các dân tộc thiểu số tại hai tỉnh trên để tập trung tăng cường nhận thức, nâng cao năng lực ứng phó biến đổi khí hậu.

Các dự án của IFAD tại Việt Nam thường đạt hiệu quả rất cao (theo Phó Chủ tịch IFAD Michel Mordasini), có thể coi là hình mẫu cho các nước cùng trình độ phát triển trong khu vực học tập. Quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và IFAD ngày càng phát triển, IFAD coi Việt Nam là một trong những đối tác quan trọng ở Châu Á.

Năm 2017, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý gia hạn Chương trình quốc gia (COSOP) đến năm 2020. Cũng trong năm này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với IFAD tổ chức hội thảo đánh giá Chương trình hợp tác quốc gia Việt Nam – IFAD. Mục đích của hội thảo nhằm đánh giá thực hiện và tác động của các hoạt động do IFAD tài trợ tại Việt Nam cũng như đưa ra các khuyến nghị làm cơ sở xây dựng Chương trình quốc gia tiếp theo tại Việt Nam. Theo đó, những cải cách lớn về cơ cấu kinh tế đưa đến sự phát triển kinh tế rộng rãi và bền vững của Việt Nam. Việc phát triển mạnh trong lĩnh vực nông nghiệp đã đóng góp không nhỏ cho sự phát triển chung của cả nền kinh tế Việt Nam. Nhằm triển khai các COSOPs trong giai đoạn tới, khuyến nghị được IFAD đưa ra đó là cần tăng cường hơn nữa cách tiếp cận theo định hướng thị trường; cần tạo môi trường tín dụng thuận lợi cho những hộ làm ăn quy mô nhỏ./.

(Tháng 4/2019)