Cứ mỗi độ Tết đến Xuân về, chúng ta nhìn lại một năm đã qua để chuẩn bị bước vào năm mới với tinh thần mới, khí thế mới. Hoạt động ngoại giao trong năm Mậu Tí vừa qua diễn ra trong bối cảnh tình hình kinh tế, chính trị thế giới có nhiều biến động nhanh và phức tạp, tác động mạnh đến an ninh và phát triển của mọi quốc gia, trong đó có nước ta. Cuộc khủng hoảng tài chính và suy giảm kinh tế toàn cầu đã đẩy kinh tế thế giới vào thời kỳ khó khăn nhất kể từ Đại suy thoái 1929-1933. Bên cạnh đó, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu đang trở thành các vấn đề toàn cầu bức xúc. Một số khu vực trên thế giới vẫn chứng kiến các cuộc xung đột cục bộ, khủng bố, ly khai; tranh chấp lãnh thổ, biển đảo và tài nguyên thiên nhiên diễn ra với tính chất ngày càng phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Trong khi đó, cục diện chính trị thế giới tiếp tục có nhiều chuyển biến quan trọng, xu thế đa cực, đa trung tâm đang hình thành ngày càng rõ nét. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương cơ bản ổn định, quá trình hợp tác khu vực được đẩy mạnh với nhiều cơ chế, khuôn khổ đa phương đan xen. Các nước đều chú trọng nâng cao vai trò và ảnh hưởng tại khu vực phát triển năng động và có tầm quan trọng về chiến lược này. Tại Ðông Nam Á, tuy một số nước gặp khó khăn, song hợp tác trong ASEAN được đẩy mạnh. Các nước thành viên đều đã phê chuẩn và đưa Hiến chương ASEAN vào hiệu lực, là cơ sở quan trọng để xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015.  

Trong bối cảnh có những thách thức và cơ hội đan xen, hoạt động ngoại giao tiếp tục được triển khai một cách mạnh mẽ theo đường lối đối ngoại Đại hội X, với sự phối hợp chặt chẽ giữa đối ngoại Ðảng, Quốc hội, ngoại giao Nhà nước và ngoại giao nhân dân, giữa ngoại giao với quốc phòng, an ninh và đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp phần vào việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và thuận lợi cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nâng cao vị thế của nước ta trên trường quốc tế.

Năm qua, ngoại giao song phương được triển khai mạnh mẽ, chủ động, theo phương châm đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế, song có trọng tâm, trọng điểm. Chúng ta đã đưa quan hệ với các đối tác quan trọng đi vào chiều sâu, ổn định, hiệu quả. Quan hệ với các nước láng giềng, khu vực tiếp tục được đẩy mạnh và phát triển toàn diện trên các mặt. Quan hệ Việt Nam - Trung Quốc được nâng lên tầm "đối tác hợp tác chiến lược toàn diện" qua chuyến thăm của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh (cuối tháng 5, đầu tháng 6/2008). Chuyến thăm chính thức Trung Quốc của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (tháng 10/2008) đã cụ thể một bước quan trọng quan hệ đối tác hợp tác chiến lược. Hai bên đã thống nhất nhiều biện pháp lớn nhằm thúc đẩy quan hệ như lập đường dây nóng giữa lãnh đạo hai nước, phát huy vai trò của Ủy ban chỉ đạo hợp tác song phương trong xây dựng quy hoạch tổng thể thúc đẩy toàn diện hợp tác, tăng cường giao lưu và hợp tác giữa hai Đảng. Đặc biệt, công tác biên giới lãnh thổ với Trung Quốc đã đạt được kết quả có ý nghĩa lịch sử với việc hai nước đã hoàn thành công tác phân giới cắm mốc, xây dựng được đường biên giới hoàn chỉnh, rõ ràng trên đất liền với hệ thống mốc giới hiện đại. Quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào và hợp tác toàn diện Việt Nam - Cam-pu-chia ngày càng phát triển với nhiều hoạt động trao đổi đoàn, chú trọng tăng cường hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư, hợp tác tại khu vực biên giới... Quan hệ giữa Việt Nam và các nước ASEAN đạt nhiều kết quả tích cực, trọng tâm là tăng cường hợp tác kinh tế, giáo dục - đào tạo, củng cố môi trường hòa bình trong khu vực, phối hợp tốt tại các diễn đàn quốc tế.

Quan hệ với các nước lớn, các nước công nghiệp phát triển đạt nhiều tiến triển rõ nét. Quan hệ Việt Nam - Mỹ có những bước phát triển mới trên nhiều mặt, nhất là sau chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng (6-2008). Hai bên thỏa thuận phát triển quan hệ song phương theo khuôn khổ đối tác hữu nghị, hợp tác nhiều mặt, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi. Quan hệ "đối tác chiến lược" Việt Nam - Liên bang Nga ngày càng đi vào chiều sâu với nhiều lĩnh vực hợp tác và các biện pháp lớn được hai bên thống nhất qua chuyến thăm của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (10/2008). Quan hệ Việt Nam - Nhật Bản được thúc đẩy mạnh mẽ qua chuyến thăm của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng (3/2008) và có nhiều bước tiến hướng tới "đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á". Hai nước đã ký Hiệp định đối tác kinh tế (EPA), tạo điều kiện cho quan hệ kinh tế, thương mại phát triển sâu rộng hơn. Quan hệ với Liên hiệp châu Âu (EU) tiếp tục được đẩy mạnh thông qua nhiều chuyến thăm cấp cao, xác lập được các khuôn khổ hợp tác quan trọng trên các lĩnh vực kinh tế, khoa học - kỹ thuật, giáo dục - đào tạo, xúc tiến đàm phán Hiệp định đối tác và hợp tác (PCA). Quan hệ "đối tác chiến lược" Việt Nam - Ấn Ðộ có những bước phát triển tích cực; hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư được tăng cường; Ấn Ðộ cam kết công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường.

Quan hệ với các nước quan trọng khác trong khu vực, các nước bạn bè truyền thống và các đối tác tiềm năng ở Ðông Âu, Mỹ la-tinh, châu Á, châu Phi, Trung Ðông được đẩy mạnh ở nhiều cấp độ và có nhiều bước tiến mới. Chúng ta có nhiều biện pháp chủ động thúc đẩy hợp tác kinh tế, thương mại và hợp tác chuyên ngành nhằm làm cho quan hệ ngày càng đi vào chiều sâu. Các nước đều mong muốn đẩy mạnh hợp tác nhiều mặt với Việt Nam, nhất là về kinh tế, thương mại, hợp tác lao động, y tế, thăm dò và khai thác dầu khí, v.v.

Năm 2008, ngoại giao đa phương Việt Nam có bước tiến mạnh mẽ khi lần đầu tiên chúng ta đảm nhận vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an  Liên Hợp quốc. Chúng ta đã bắt nhịp nhanh, tham gia một cách tích cực, chủ động, phát huy bản sắc Việt Nam, xử lý thỏa đáng, có trách nhiệm nhiều vấn đề phức tạp tại HÐBA, đảm đương tốt cương vị Chủ tịch HÐBA / LHQ trong tháng 7/2008, bảo đảm và phát huy các lợi ích của Việt Nam, được các nước đánh giá cao. Tại khu vực, Việt Nam là một trong những nước sớm phê chuẩn Hiến chương ASEAN và đang tích cực triển khai các biện pháp để thực hiện có hiệu quả Hiến chương. Chúng ta đã chủ động tham gia củng cố đoàn kết và nâng cao vai trò quốc tế của ASEAN, đóng góp tích cực, có trách nhiệm vào những nỗ lực của tổ chức này nhằm giải quyết các vấn đề khu vực. Ðồng thời, chúng ta cũng thực hiện tốt các cam kết và tham gia tích cực với những sáng kiến được các nước hoan nghênh và hưởng ứng tại nhiều diễn đàn, tổ chức quan trọng như Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM), Hợp tác tiểu vùng sông Mê Công (GMS), Tổ chức các nước sử dụng tiếng Pháp, Phong trào Không liên kết...

Ngoại giao kinh tế trong năm qua được triển khai tích cực, tranh thủ được nguồn lực bên ngoài góp phần thiết thực vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu, ngoại giao kinh tế đã tham gia tích cực vận động thu hút đầu tư, viện trợ phát triển chính thức; mở rộng thị trường xuất khẩu hàng hóa, lao động; thu hút du lịch... Công tác thông tin, nghiên cứu, dự báo được tăng cường, nhất là về những vấn đề liên quan đến biến động kinh tế thế giới, kinh nghiệm của các nước về kiềm chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô, đánh giá của quốc tế về kinh tế Việt Nam, vấn đề an ninh năng lượng, an ninh lương thực... Ðồng thời, chúng ta tích cực vận động các nước công nhận quy chế kinh tế thị trường; thúc đẩy, đàm phán các khuôn khổ hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư với nhiều đối tác quan trọng.

Công tác ngoại giao văn hóa và thông tin đối ngoại có nhiều bước tiến mới. Ngoại giao văn hóa được triển khai tích cực, kết hợp chặt chẽ, nhịp nhàng với ngoại giao chính trị và ngoại giao kinh tế, góp phần quảng bá rộng rãi và nâng cao hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trên thế giới. Chúng ta đã thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về tuyên truyền, quảng bá và bầu chọn các danh thắng của Việt Nam là kỳ quan thiên nhiên thế giới mới; tích cực vận động UNESCO công nhận một số di sản văn hóa, lịch sử, thiên nhiên của Việt Nam là di sản thế giới; tổ chức thành công một số sự kiện quan trọng như Lễ hội Việt Nam tại Xin-ga-po, Mát-xcơ-va; Tuần Việt Nam 2008 tại Nhật Bản... Công tác thông tin đối ngoại có nhiều cải tiến về phương thức, chú trọng hiệu quả, góp phần tích cực phổ biến các chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước, thành tựu phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước, về quan điểm và đường lối của ta trong lĩnh vực tôn giáo, nhân quyền, đại đoàn kết dân tộc, tranh thủ sự ủng hộ của dư luận, góp phần đẩy lùi các luận điệu xuyên tạc.

Công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài và bảo hộ công dân tiếp tục được đẩy mạnh thêm một bước. Chúng ta tiếp tục tích cực triển khai các chính sách lớn liên quan công tác về người Việt Nam ở nước ngoài như đã thông qua Luật Quốc tịch sửa đổi, tạo thuận lợi hơn cho bà con về vấn đề quốc tịch; miễn thị thực cho kiều bào; tạo điều kiện cho bà con mua và sở hữu nhà tại Việt Nam; thúc đẩy thành lập các Hiệp hội doanh nhân Việt Nam ở nước ngoài..., qua đó tạo không khí phấn khởi và tin tưởng trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đối với chính sách đại đoàn kết dân tộc Ðảng và Nhà nước. Ðồng thời, chúng ta đã tổ chức tốt nhiều hoạt động có ý nghĩa thiết thực nhằm làm cho kiều bào ta ngày càng gắn bó với quê hương. Công tác bảo hộ công dân được chú trọng. Chúng ta xử lý thỏa đáng các vấn đề người lao động Việt Nam ở Ca-ta. Gioóc-đa-ni, Ma-lai-xi-a, vấn đề cô dâu ở Hàn Quốc, Ðài Loan, vấn đề ngư dân Việt Nam gặp nạn trên biển và bảo hộ tàu, thuyền của ngư dân Việt Nam tại một số nước khu vực..., góp phần bảo vệ lợi ích chính đáng của công dân ta.

Trong năm qua, ngoại giao, quốc phòng, an ninh đã phối hợp chặt chẽ xử lý thỏa đáng các vấn đề nảy sinh về biên giới lãnh thổ, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo của ta. Chúng ta đã có các biện pháp phù hợp đối phó với các âm mưu, hành động lợi dụng vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo, sắc tộc để chống phá ta. Với tinh thần chủ động, chúng ta đã có những biện pháp đấu tranh kiên quyết, kết hợp chủ động đối thoại với các nước và các tổ chức quốc tế, tuyên truyền về tình hình thực tế ở Việt Nam..., vừa ngăn chặn kịp thời các hoạt động chống phá, vừa làm cho cộng đồng quốc tế ngày càng thấy rõ các chủ trương, chính sách đúng đắn của Ðảng và Nhà nước Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp tục mở rộng và phát triển quan hệ của chúng ta với các nước.

Bước sang năm mới Kỷ Sửu - 2009, dự báo tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp. Kinh tế thế giới sẽ tiếp tục khó khăn và còn nhiều rủi ro, ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế nước ta về nhiều mặt. Chính trị, an ninh thế giới và khu vực cũng có những biến động phức tạp, khó lường. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có những thuận lợi cơ bản. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, những thành tựu của hơn 20 năm đổi mới đã tạo thế và lực mới cho đất nước nói chung và đối ngoại nói riêng; cộng đồng quốc tế cũng như các nước trong khu vực đều coi trọng vai trò chính trị, kinh tế của Việt Nam... Đây là những tiền đề thuận lợi đưa quan hệ của chúng ta với các đối tác tiếp tục đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững và phát huy vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Ngoại giao sẽ chung sức đồng lòng với cả nước chủ động nắm bắt thời cơ, hóa giải kịp thời các thách thức để tiếp tục giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tạo điều kiện quốc tế thuận lợi phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trên tinh thần đó, năm 2009, chúng ta sẽ triển khai mạnh mẽ một nền ngoại giao toàn diện trên cơ sở kết hợp chặt chẽ ba trụ cột ngoại giao chính trị, ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hóa, cụ thể theo những phương hướng lớn sau:

Một là, tăng cường các hoạt động ngoại giao song phương theo hướng chủ động, chú trọng hiệu quả để tiếp tục đưa quan hệ với các nước, nhất là các nước láng giềng, các nước lớn, các nước trong khu vực đi vào chiều sâu, ổn định, hiệu quả, tăng cường đan xen lợi ích trong hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư...; đồng thời tiếp tục duy trì cục diện "đa dạng hóa, đa phương hóa" có lợi cho việc phát huy vị thế, vai trò và bảo đảm lợi ích của đất nước.

Hai là, nâng cao hơn nữa hiệu quả các hoạt động ngoại giao đa phương, trọng tâm là phát huy tốt vai trò và tăng uy tín của Việt Nam trên cương vị Ủy viên không thường trực HÐBA / LHQ và trong khuôn khổ hợp tác ASEAN nhằm phát huy lợi ích và nâng cao vị thế quốc tế của đất nước.

Ba là, tích cực triển khai và bảo đảm tiến độ thực hiện các thỏa thuận đạt được về phân giới cắm mốc trên đất liền với các nước láng giềng; theo dõi chặt chẽ tình hình trên biển, kịp thời phát hiện các vấn đề nảy sinh, triển khai các biện pháp thích hợp bảo vệ chủ quyền và lợi ích của ta.

Bốn là, kiên quyết đấu tranh kết hợp với chủ động đối thoại, kiên trì tuyên truyền, vận động dư luận trong các vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo; làm thất bại các âm mưu lợi dụng những vấn đề này can thiệp công việc nội bộ của Việt Nam.

Năm là, tăng cường hiệu quả công tác ngoại giao kinh tế, “đồng tâm hiệp lực” với cả nước cùng vượt qua những khó khăn do tác động của cuộc khủng hoảng tài chính và suy giảm kinh tế toàn cầu. Theo đó, cần nâng cao chất lượng và tính kịp thời của công tác thông tin, dự báo những tác động của kinh tế thế giới đối với nước ta, tranh thủ kinh nghiệm và ý kiến của các chuyên gia quốc tế về xử lý các vấn đề kinh tế chúng ta đang đối phó; hỗ trợ các hoạt động kinh tế đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế; vận động các nước công nhận quy chế kinh tế thị trường, dành Quy chế ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) cho Việt Nam; tích cực đàm phán các khuôn khổ hợp tác mới như Hiệp định Đối tác Hợp tác với EU, Hiệp định đầu tư song phương với Mỹ, bước đầu tham gia đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương...

Sáu là, đẩy mạnh công tác ngoại giao văn hóa và thông tin đối ngoại; nâng cao hiệu quả các hoạt động quảng bá hình ảnh quốc gia; tổ chức thực hiện tốt "Năm ngoại giao văn hóa 2009"; triển khai Chỉ thị 26-CT/TW của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới và tăng cường công tác thông tin đối ngoại trong tình hình mới.

Bảy là, tiếp tục thực hiện tốt Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị và Chỉ thị 19/2008 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài; hoàn thiện các chính sách lớn về tăng cường vận động, khuyến khích đồng bào ta ở nước ngoài hướng về Tổ quốc; đẩy mạnh công tác bảo hộ công dân nhằm kịp thời xử lý các vấn đề nảy sinh, bảo vệ tính mạng, tài sản và quyền lợi chính đáng của đồng bào ta ở nước ngoài, không để các thế lực phản động, thù địch lợi dụng để kích động, lôi kéo bà con.

Để thực hiện những nhiệm vụ trên đây, ngoại giao sẽ tiếp tục nâng cao hiệu quả phối hợp các kênh đối ngoại Ðảng, Quốc hội, ngoại giao Nhà nước và ngoại giao nhân dân, giữa ngoại giao với quốc phòng, an ninh, đẩy mạnh thực hiện thống nhất quản lý đối ngoại; tăng cường phối hợp trong công tác nghiên cứu chiến lược, kịp thời phát hiện và dự báo những vấn đề có thể tác động đến môi trường an ninh và phát triển của đất nước ta.

Với phương châm tích cực, chủ động, sáng tạo, hiệu quả, Ngoại giao Việt Nam bước vào năm mới Kỷ Sửu với khí thế mới, quyết tâm mới, phấn đấu cùng với cả nước đạt được những thành tựu mới, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nâng cao vị thế của nước ta trên trường quốc tế./.