Người Hà Nhì thôn Lao Chải

Trẻ em người Hà Nhì với chiếc mũ sặc sỡ

Từ trên cao nhìn xuống, Lao Chải nằm giữa vùng núi đá và các đồi cỏ gianh với những căn nhà  tường trình trông giống những cây nấm khổng lồ mọc bên sườn núi ở độ cao 2.660m. Người Hà Nhì Đen (một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam ) sống chung với điều kiện tự nhiên có phần khắc nghiệt trên cao nguyên Ý Tý quanh năm sương phủ, rét giá. Những người cao tuổi Hà Nhì được truyền miệng lại rằng, tổ tiên họ vốn là tộc người Khương, di cư từ vùng cao nguyên Thanh Tạng xuống phía Nam từ trước thế kỷ thứ III, 300 năm trước người Hà Nhì tụ cư ở vùng biên giới Việt Nam và cùng các dân tộc anh em khác khai phá, bảo vệ vùng đất nơi địa đầu Tổ quốc.

Bến nước trong thôn Lao Chải

Lao Chải với 76 hộ dân là thôn có số người dân tộc Hà Nhì Đen sinh sống đông nhất ở xã Ý Tý và là thôn có đặc trưng thống nhất về mặt kiến trúc. Các ngôi nhà ở đây đều giống nhau từ hình thức, kết cấu, không gian sử dụng và cách bài trí. Tất cả đều được làm theo kiểu tường trình, bằng đất với hai vòng trong và ngoài. Tường nhà thường đắp dày từ 40-45cm, cao khoảng 4,5-5m trong lõi có xếp đá cục, bằng nắm tay. Diện tích trung bình mỗi ngôi nhà khoảng từ 65-80 m², có mái dốc ngắn (4 mái) lợp bằng cỏ gianh, không có hiên. Ở chính giữa ngôi nhà có một cửa ra vào và một hoặc hai cửa thông gió ở bên trái hoặc bên phải của lối đi. Bên trong có lần cửa thứ hai cũng dày như tường ngoài. Sau lần cửa này là bếp và giường ngủ của chủ gia đình. Đây được coi là mẫu nhà chung cho các gia đình sống trong một khu vực cư trú, không có sự phân biệt sang hèn trong kiến trúc nhà ở. 

Giã gạo bằng sức nước, một nét sinh hoạt độc đáo
của người Hà Nhì

Ngoài kiến trúc nhà  tường trình độc đáo, trang phục truyền thống là căn cứ để các nhà nghiên cứu dân tộc học phân biệt người Hà Nhì Đen với người Hà Nhì Hoa. Người Hà Nhì Đen mặc trang phục màu chàm đen. Quần áo của đàn ông thường chỉ có một màu, cúc cài trước ngực. Y phục của phụ nữ áo cổ tròn, phần cuối vạt trước và sau cắt lượn hình tam giác cân, mũ vải được trang trí bằng các đồng xu nhôm hoặc quả bông các loại làm từ chỉ nhiều mầu, vừa làm đẹp, vừa trừ tà ma. Phụ nữ Hà Nhì Đen đeo gùi với một sợi dây tết bằng lông đuôi ngựa quàng trên trán để gùi củi, rau rừng. Trong bữa ăn, thức ăn được dọn ra trên mâm "Hà Chì", loại mâm truyền thống được đan từ cây trúc, vầu và cây mây. Khi ăn, phụ nữ bao giờ cũng là người ăn sau. Sẽ là mất đi một phần linh hồn của Lao Chải nếu bạn không nghe tiếng nhị, tiếng đàn tròn của trai gái tìm nhau và tục trùm chung một chăn ấm hát giao duyên tâm tình suốt đêm trong hội Khô chà già. Sau ngày hội tan, chàng trai lại trùm chăn vác cô gái mà mình tìm hiểu trong những ngày hội ấy về làm vợ.

(BAVN)