Nồi đất Bửu Long

Phong trào cơm niêu, cơm đập, cá kho tộ, mắm quẹt mẻ kho nở rộ trong các nhà hàng, nên làng nghề này làm không đủ cung cấp cho Biên Hoà, Sài Gòn. Xóm lò nồi nằm ngay trong lòng thành phố Biên Hoà có lịch sử hàng trăm năm nay. Theo bà Năm Thừa thì từ đời ông nội của bà nghề này đã rất hưng thịnh. Hồi ấy, mỗi ngày hàng chục chiếc thuyền cập bến sông Đồng Nai để chở nồi đi cung cấp cho cả miền Nam.

Đất sét khu vực Bửu Long là loại đất đặc biệt, những cái nồi được nặn từ đất này ra, sau khi nung lên đỏ tươi trông rất bắt mắt. Xóm lò nồi ngày nay còn được bốn lò với gần mười gia đình làm nồi. Làm ngày nắng, ăn ngày mưa nên dù sản phẩm làm ra không đủ cung cấp cho thị trường, cuộc sống của họ cũng chỉ ở mức trung bình.

Ông Nguyễn Kỷ là người duy nhất ở xóm kiên định theo nghề. Vào những năm 1980 xóm này tan tác, sản phẩm làm ra không ai mua. Thợ nồi chạy khắp nơi tìm nghề khác mưu sinh, hai anh em ông Kỷ vẫn cặm cụi làm nồi. Hàng làm ra ông đèo trên xe đạp đi rao bán cùng các làng quê ngõ hẻm.

Khi nghề làm nồi đất thịnh trở lại cũng là lúc các nhà máy xí nghiệp mọc lên như nấm sau mưa, trai tráng xin đi làm công nhân, không ai chịu theo cái nghề lấm lem bùn đất này. Cái nồi đất nhỏ bé giá vài ngàn mà ở các nhà hàng thành phố khi ăn cơm người ta thản nhiên đập cái bốp cho vui tai, người thợ nồi phải tốn khá nhiều công sức để tạo ra nó. Bà Năm Thừa kể rằng: "Nghe cha ông truyền lại ngày xưa khi các cư dân vùng ngũ Quảng vào đây lập nghiệp, các cụ tạo ra các sản phẩm từ đất để phục vụ cho cuộc sống. Nhưng nồi làm ra nung không chịu chín. Các cụ rủ nhau lên núi Châu Thới cầu xin, đêm ấy cụ tiên chỉ nằm mơ thấy một vị thần đầu đội nồi đất, mặt đỏ như lửa hiện về đứng trước lò nung, một tay chỉ lên trời, một tay chỉ xuống đất. Giật mình tỉnh dậy, cụ truyền cho dân làng cách dùng bổi đốt bên dưới lấy lửa ngọn, đổ than bên trên để nung. Mẻ nồi đầu tiên đỏ tươi rất đẹp, từ đó về sau mỗi khi đốt lò thợ lò đều cúng tổ".

Nồi đất Bửu Long còn có loại hoa mè nơi khác ít có. Kỹ thuật nung nồi hoa mè hiện nay còn có vài người làm được, loại này rất được khách nước ngoài ưa chuộng. Mùa khô năm ngoái xóm lò nồi sống lại không khí sôi nổi của một thế kỷ trước, người xe nườm nượp. Đó là khi mà một số doanh nhân người Hàn Quốc đến đặt hàng bằng đất nung. Những mẫu mã họ đưa ra chưa hề có ở VN, nhiều mặt hàng khá cầu kỳ như bình rượu cổ, ly cổ của người Hàn. Xóm Lò nồi họp lại và giao cho bà Năm Thừa làm thử. Bà già gần bảy mươi tuổi mà bàn tay khá điệu nghệ, cục đất vào tay bà sau vài phút là thành nồi, thành chảo, thành khuôn bánh... Sau mẻ đầu tiên ra đời, khách hàng cực kỳ hài lòng và họ đặt số lượng lớn, tất nhiên ngoài sản phẩm theo ý họ, họ còn mua niêu đất hoa mè của xóm. Lần đầu tiên xóm lò nồi mướn người ngoài vào làm phụ.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Kỷ bảo: "Sang năm chưa chắc đã còn xóm lò nồi, đất không còn, bọn trẻ cũng không đứa nào chịu theo nghề thủ công, nhọc nhằn, thu nhập thấp lại không có bảo hiểm". Phụ hoạ cho nỗi buồn của ông Nguyễn Kỷ là lời hát mênh mang của bà Năm Thừa: "Chiều chiều lại nhớ chiều chiều. Nhớ nồi cơm nguội, nhớ niêu nước chè".

Tôi ra về mang theo nỗi buồn phảng phất trong lời hát ru của người đàn bà làm nồi đất, chợt thấy thèm một miếng cơm cháy vàng ươm cạy ra từ nồi đất, chấm mắm kho quẹt mà ngày xưa bà ngoại dành cho tôi sau giờ tan học.

Nguyễn Một