Văn học dân gian

Quan Âm Nam Hải:

(Truyện thơ Việt Nam) kể chuyện công chúa Diệu Thiện, con gái thứ 3 vua Diệu Trang Vương nước Hùng Lâm (Ấn Độ), sang tu ở chùa Hương Tích (Việt Nam) và thành phật bà Quan Âm tại đây.

Quan Âm Thị Kính:

(Tích chèo). Trò diễn chèo (ra đời ước định vào TK XVIII) nay đã trở thành một trong vài ba vở hoàn chỉnh nhất trong kịch mục chèo cổ. Tích trò kể về Thị Kính, vì cắt một sợi râu mọc ngược của chồng mà bị kết tội oan là định giết chồng. Bỏ nhà, giả trai đi tu lấy hiệu Kính Tâm. Thị Màu đi lễ chùa gặp và say đắm Thị Kính. Thất tình, Mầu về ăn nằm và có mang với người đày tớ. Bị làng tra hỏi, Mầu đổ cho tiểu Kính thông dâm với mình. Tiểu Kính Tâm bị đuổi ra ở cổng chùa, đi xin sữa nuôi con Thị Mầu giữa sự chê cười của mọi người. Khi đứa bé lên ba thì Kính Tâm kiệt sức, chết và lúc này mới lộ mình là gái. Thị Kính được suy tôn là đức phật Quan Âm. Bên cạnh hình tượng Thị Kính khiêm nhường bác ái, nổi lên hình tượng Thị Mầu táo tợn thách thức đòi quyền yêu tự do. Hai hình tượng tiêu biểu cho hai loại vai nữ chính và nữ lệch trong chèo, đã tạo nên những miếng trò nổi tiếng là hay như “Vu quy”, “Thị Mầu lên chùa”.

Sơn Tinh Thuỷ Tinh:

(Truyền thuyết). Hùng Vương thứ 18 kén chồng cho con gái là Mỵ Nương. Sơn Tinh (Thần núi) và Thuỷ Tinh (Thần nước) cùng đến cầu hôn. Hùng Vương hứa gả con gái cho người nào mang lễ vật đến trước. Sơn Tinh đem lễ vật đến sớm hơn và được đưa Mỵ Nương về núi. Thuỷ Tinh đến sau nổi giận dâng nước sông lên đánh Sơn Tinh. Nước dâng lên đến đâu Sơn Tinh làm cho núi đồi cao lên đến đấy. Cuối cùng Thuỷ Tinh thua trận, nước rút. Hàng năm, cuộc chiến lại diễn lại. Truyền thuyết này phản ánh các trận lụt do sông Hồng gây ra và việc trị thuỷ ngày xưa.

Sự tích con muỗi:

(Truyện cổ). Có hai vợ chồng trẻ rất yêu nhau. Người vợ bị bệnh chết. Nghe nói ở đảo xa có thuật cải tử hoàn sinh, chồng bán nhà mua thuyền chở xác vợ đến đó. Ở đảo, tiên ông bảo anh trích ba giọt máu của mình cho vợ uống. Vợ được cứu sống. Trên đường về, vợ chồng ghé vào một bến. Chồng lên bờ mua thức ăn thì một lái buôn giàu có quyến rũ vợ. Khi quay lại, chồng thấy vợ trên thuyền người lái buôn liền khuyên vợ quay về, nhưng vợ tham giàu nên cự tuyệt. Chồng đòi lại ba giọt máu. Trả xong ba giọt máu, chị vợ chết, biến thành con muỗi, suốt đời sống trong bóng tối hút trộm máu mong trở lại làm người. (xem tiếp kỳ sau)