- TLCB Botswana tháng 8/2020

TLCB Botswana tháng 8/2020

BỘ NGOẠI GIAO

---oOo---

TÀI LIỆU CƠ BẢN

VỀ CỘNG HÒA BỐT-XOA-NA

VÀ QUAN HỆ VỚI VIỆT NAM

botswana_map_2007-worldfactbook

1. Khái quát

· Tên nước: Cộng hoà Bốt-xoa-na (The Republic of Botswana)

· Thủ đô: Ga-bô-rôn (Gaborone)

· Vị trí địa lý: nằm sâu trong lục địa ở phía Nam châu Phi, Tây giáp Na-mi-bi-a (Namibia), phía Bắc và Đông Bắc giáp Dim-ba-bu-ê (Zimbabwe), Nam và Đông Nam giáp Nam Phi.

· Khí hậu bán khô hạn, sa mạc.

· Diện tích: 582,000 km²

· Dân số: khoảng 2,3 triệu dân (2019)

· Dân tộc: Người Suana hay Setsuana chiếm 79%, Kalanga 11%, Basawa 3%, các sắc tộc khác, kể cả Galagadi và người da trắng chiếm 7%.

· Tôn giáo: 71,6% Thiên chúa giáo; 20,6% Không tôn giáo; còn lại theo tôn giáo cổ truyền.

· Tài nguyên chủ yếu: kim cương, đồng, nickel, muối mỏ…

· Ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh. Thổ ngữ thông dụng là tiếng Setsuana (78,2%) và Kalangga (7,9%).

· Đơn vị tiền tệ: Pula (1 US dollar = 10,19 Pula) (2018)

· Quốc khánh (ngày Độc lập): 30/9/1966

· Tổng thống đương nhiệm: Moóc-gu-ét-xi Ma-xi-xi (Mokgweetsi Masisi) (từ 01/4/2018).

· Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế: Iu-ni-ti Đao (Unity Dow) (từ tháng 6/2018)

2. Lịch sử

Từ kỷ thứ 13, nhiều bộ lạc du mục từ miền Bắc châu Phi (người Suana, người Debele, người Boer) đã đến sinh sống ở vùng đất ngày nay thuộc Bốt-xoa-na và xảy ra nhiều xung đột. Lấy lý do các tù trưởng người địa phương đề nghị, từ ngày 31/3/1885, đế quốc Anh đặt vùng đất “Besuana” (nay thuộc Bốt-xoa-na) dưới sự bảo trợ của mình.

Liên minh Nam phi (thành lập năm 1910) đã cố gắng thôn tính các vùng lãnh thổ Besuana, Basuto (nay là Lesotho) và Swaziland vào Nam Phi nhưng không thành công. Dưới sự đấu tranh của các tù trưởng địa phương với chính quyền trung ương Anh nhằm bảo vệ quyền cai trị các vùng lãnh thổ, Năm 1961, Hiến pháp đã được xây dựng với cơ chế hội đồng tư vấn lập pháp được lập nên có sự tham gia của cả hai cộng đồng Phi và Âu. Năm 1964, Đế quốc Anh phải chấp nhận chính quyền dân chủ tự quản đầu tiên của người Bốt-xoa-na. Năm 1965 thủ phủ Bốt-xoa-na được chuyển từ Maphiket (thuộc Nam Phi) về Gaboron (thủ đô hiện nay). Bốt-xoa-na chính thức giành được độc lập vào 30/9/1966, tiến hành bầu cử đầu tiên và sửa đổi Hiến pháp. Xê-rét-xê Kha-ma, lãnh tụ của phong trào đấu tranh đòi độc lập (thuộc đảng Dân chủ Bốt-xoa-na - BDP), đồng thời là thủ lĩnh bộ lạc, đã được bầu là Tổng thống đầu tiên của Bốt-xoa-na (cho đến khi mất năm 1980).

Tổng thống Xê-rét-xê I-an Kha-ma I-an Kha-ma, con trai của cố Tổng thống Xê-rét-xê Kha-ma và nguyên là tư lệnh các lực lượng vũ trang Bốt-xoa-na sau 10 năm cầm quyền (2008-2018) đã từ chức. Phó Tổng thống Vin-xen Xê-rết-xê (Vincent T. Seretse) lên thay.

Ngày 23/10/2019, Bốt-xoa-na tổ chức tổng tuyển cử dân chủ lần thứ 12. 23/10. Ngày 25/10, Tòa án Tối cao Bốt-xoa-na tuyên bố Đảng Dân chủ Botswana (BDP) cầm quyền của đương kim Tổng thống Mokgweetsi Masisi đã giành chiến thắng với 38/57 ghế trong Quốc hội, tương đương 52,77% tổng số phiếu; Ông Mokgweetsi Masisi, 58 tuổi tiếp tục đảm trách nhiệm kỳ tổng thống 5 năm (2019-2024).

3. Chính trị

a. Đối nội

Bốt-xoa-na theo chế độ Cộng hoà nghị viện. Tổng thống Bốt-xoa-na vừa là nguyên thủ quốc gia vừa là người đứng đầu cơ quan hành pháp, được nghị viện bầu ra với nhiệm kỳ 5 năm (tối đa 2 nhiệm kỳ).

Bốt-xoa-na theo chế độ chính trị đa đảng với khoảng gần 10 đảng phái chính trị chính. Nghị viện Bốt-xoa-na gồm: Hội đồng Tù trưởng (15 vị) và Hạ nghị viện (63 nghị sỹ). Tại cuộc bầu cử quốc hội tháng 10/2009, đảng Dân chủ Bốt-xoa-na (BDP) giành được 51,73% phiếu, đảng Dân tộc Bốt-xoa-na (BNP) được 26,06%, đảng BCP được 16,62%, các đảng khác chia nhau số phiếu còn lại. Đảng BDP đã liên tục giành chiến thắng trong tất cả các cuộc tổng tuyển cử từ khi Bốt-xoa-na trở thành nước độc lập đến nay.

Hệ thống luật pháp được xây dựng theo mô hình luật La mã - Hà Lan kết hợp với luật tục của của các bộ lạc người du mục địa phương. Bốt-xoa-na là thành viên và chấp nhận quyền tài phán (có bảo lưu) của toà án quốc tế (IJC).

b. Đối ngoại

Bốt-xoa-na là thành viên Liên hiệp quốc, Phong trào Không liên kết, Liên minh châu Phi (AU), Cộng đồng phát triển miền Nam châu Phi (SADC, đặt trụ sở tại thủ đô Bốt-xoa-na). Bốt-xoa-na chủ trương theo đường lối đối ngoại đa phương, duy trì quan hệ tốt với các nước trong khu vực và thế giới trong đó có các nước lớn như Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thời kỳ những năm 1960-1980, Bốt-xoa-na ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc, lên án chủ nghĩa A-pác-thai nhưng vẫn giữ quan hệ thân thiện với Anh, các nước phương Tây, quan hệ láng giềng với Nam Phi.

Hiện nay, Bốt-xoa-na tiếp tục triển khai đường lối đối ngoại của giai đoạn trước đồng thời thực hiện tốt cam kết của mình trong việc duy trì quan hệ đối tác đa dạng trong khu vực và quốc tế. Bốt-xoa-na ưu tiên quan hệ với các nước thành viên SADC, đặc biệt với Nam Phi (đối tác thương mại và đầu tư lớn nhất của Botswana); thúc đẩy hợp tác với EU, trong đó ưu tiên lĩnh vực giáo dục và cải cách khu vực công và đóng vai trò điều phối trong đàm phán Thỏa thuận Đối tác kinh tế (EPA) EU – SADC^{^[1]}(ký tháng 6/2016), cho phép Botswana xuất khẩu hàng hóa miễn thuế và phi hạn ngạch vào thị trường EU; tăng cường hợp tác với các cường quốc mới nổi, nhất là Trung Quốc (nước tiêu thụ kim cương lớn thứ 2, đầu tư nhiều dự án hạ tầng quan trọng của Botswana, kim ngạch thương mại tăng nhanh trong những năm gần đây...). Bốt-xoa-na tiếp tục duy trì ảnh hưởng của mình tại các tổ chức trong khu vực, qua đó góp phần xây dựng quá trình hội nhập kinh tế và chính trị bền vững của khu vực.

4. Kinh tế

Mặc dù chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng giá nguyên liệu thô trong giai đoạn 2014-2016 nhưng nhìn chung Bốt-xoa-na duy trì được mức tăng trưởng đều đặn cao nhất thế giới từ sau khi giành được độc lập năm 1966. Nhờ sự ổn định tương đối về chính trị, quản lý tài chính – ngân sách chặt chẽ, với nguồn tài nguyên khoáng sản giàu có và số dân tương đối nhỏ, Bốt-xoa-na, từ một trong số những nước nghèo nhất thế giới đã trở thành nước có thu nhập bình quân đầu người vào bậc trung và là một trong những nền kinh tế có sức cạnh tranh cao tại châu Phi (xếp hạng môi trường kinh doanh Doing Business 2019 của Ngân hàng Thế giới xếp Botswana đứng thứ 86/190 quốc gia trên thế giới và thứ 5/47 quốc gia châu Phi Nam Sahara[2]. Botswana đang triển khai Tầm nhìn quốc gia 2036 (National Vision 2036), đặt mục tiêu phát triển nền kinh tế tri thức, trong đó coi công nghệ thông tin và truyền thông là yếu tố quan trong để thúc đẩy các ngành công nghiệp và lĩnh vực khác của nền kinh tế phát triển.

Về cơ cấu kinh tế, du lịch, dịch vụ tài chính chiếm 53% GDP, công nghiệp chiếm 45% (khai thác khoáng sản, đặc biệt là kim cương, là ngành công nhiệp chủ chốt, đóng góp trên 70% giá trị xuất khẩu của Bốt-xoa-na) và nông nghiệp đóng góp rất nhỏ 2%.

Tình trạng lây nhiễm HIV/AIDS tràn lan đã gây ra một thách thức nghiêm trọng đối với Bốt-xoa-na. Hiện nay Bốt-xoa-na là nước đứng thứ 2 trên thế giới về tỷ lệ người nhiễm HIV (24% dân số). Chính phủ Bốt-xoa-na đang nỗ lực đấu tranh chống lại bằng nhiều biện pháp, trong đó có việc cung cấp thuốc điều trị miễn phí, và thực hiện Chương trình Quốc gia Chống lây nhiễm từ Mẹ sang Con.

Một số chỉ số kinh tế năm 2019:

- GDP (PPP): 44,13 tỷ USD

- GDP bình quân (PPP): 18 560 USD/năm

- Tăng trưởng GDP: 3,5% (2018)

- Các sản phẩm xuất khẩu chính: Kim cương, đồng, nickel, thịt bò, hàng dệt may.

- Các sản phẩm nhập khẩu chính: Thực phẩm, máy móc, hàng điện tử, thiết bị vận tải, hàng dệt may, xăng dầu, các sản phẩm từ gỗ và giấy, kim loại và các sản phẩm từ kim loại.

5. Quan hệ với Việt Nam:

Ngày 03/11/2008, Tổng thống Bốt-xoa-na Seretse Ian Khama Ian KHAMA gửi thư cho Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết để thăm hỏi và chia buồn trước việc lũ lụt gây ra thiệt hại nặng nề về người và tài sản ở Việt Nam.

Ngày 11/2/2009, Đại sứ Lê Lương Minh, Trưởng Phái đoàn Việt Nam tại LHQ và Đại sứ Trưởng Phái đoàn Bốt-xoa-na tại LHQ đã ký Thông cáo chung thiết lập quan hệ ngoại giao cấp Đại sứ giữa hai nước. Hai bên phối hợp tốt tại các diễn đàn quốc tế.

Trao đổi đoàn: Ta thăm bạn: Thứ trưởng NG Lê Lương Minh (4/2012) và Thứ trưởng NG Vũ Hồng Nam (tháng 4/2018); Bạn thăm ta: Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác Quốc tế Unity Dow (8/2019)

Kim ngạch thương mại giữa hai nước năm 2018 đạt hơn 47,8 triệu USD, tăng 25,7% so với năm 2017, trong đó ta xuất khẩu đạt 0,07 triệu USD và nhập khẩu đạt 47,7 triệu USD (năm 2010: chỉ có ta xuất sang Botswana với mức trị giá 142 nghìn USD). Mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam gồm sản phẩm gỗ nội thất, sản phẩm hóa chất… Mặt hàng nhập khẩu từ Bốt-xoa-na chủ yếu là khoáng sản, đá quý, kim cương.

6. Địa chỉ cơ quan đại diện ngoại giao kiêm nhiệm mỗi nước:

Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi:

Địa chỉ: 87 Brooks Street, Brooklyn, Pretoria

Mã bưu chính: 13692 Hatfield 0028, South Africa

Ðiện thoại: (27-12) 362 8119 / 362 8118

Fax: (27-12) 362 8115

Email: embassy@vietnam.co.za

Thương Vụ Việt Nam tại Nam Phi kiêm nhiệm Bốt-xoa-na

Địa chỉ: 198 Silver Oak Ave., Waterkloof, Pretoria

Mã bưu chính: 0181, South Africa

ĐT: +27 12 346 8083

Fax: +27 12 346 8507