A. THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ CỘNG HÒA NAM PHI
I. Khái quát chung
- Tên nước: Cộng hoà Nam Phi (Republic of South Africa)
- Thủ đô: Prê-tô-ri-a (Pretoria) - hành pháp, Kếp-thao (Cape Town) - lập pháp; Bờ-lô-êm-phôn-tên (Bloemfontein) - tư pháp
- Quốc khánh: 27/4/1994 (ngày tổ chức cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên); (ngày tuyên bố độc lập: 31/5/1961)
- Vị trí địa lý: nằm ở cực Nam châu Phi; Đông Bắc giáp Mô-dăm-bích (Mozambique), Dim-ba-bu-ê (Zimbabwe), Bốt-xoa-na (Botswana), Na-mi-bi-a (Namibia); Tây Nam giáp Đại Tây Dương và Đông Nam giáp Ấn Độ Dương, có bờ biển dài 3000 km
- Diện tích: 1.219.912 km2
- Khí hậu: hầu hết là bán khô hạn; dọc bờ biển phía Đông là khí hậu cận nhiệt đới
- Dân số: 60,0 triệu người (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
- Dân tộc: 48,6% người Phi da đen, 5,2% người da màu, 4,6% người da trắng, 1,5% người gốc Á-Ấn
- Ngôn ngữ: (các ngôn ngữ chính thức) tiếng Anh,  tiếng Afrikaans, (các ngôn ngữ dân tộc chính thức khác) Zulu, Xhosa, Sepedi, Tswana, Southern Sotho, Tsonga, Swazi, TshiVenda, Southern Ndebele.
- Đơn vị tiền tệ: Đồng Rand
- GDP: 419,9 tỷ USD (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
- GDP/đầu người: 5.864 USD  (2021, theo Ngân hàng Thế giới)
- Tôn giáo: 80% dân số theo đạo Thiên chúa. Các Tôn giáo khác là Hindu, Hồi giáo, Do Thái giáo, Phật giáo, tôn giáo truyền thống châu Phi
- Cơ cấu hành chính: Hệ thống chính phủ ba cấp và cơ quan tư pháp độc lập. các cấp chính quyền trung ương, cấp tỉnh, cấp địa phương đều có quyền lập pháp và hành pháp riêng và được xác định trong Hiến pháp. Cơ quan điều hành cấp trung ương (tổng thống, phó tổng thống, các Bộ trưởng), Cơ quan lập pháp, hành pháp cấp tỉnh (hội đồng điều hành).
- Lãnh đạo chủ chốt: 
+ Tổng thống: Xi-rin Ra-ma-pho-sa (Cyril Ramaphosa) (từ tháng 02/2018), Chủ tịch Đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) (từ tháng 12/2017);
+ Phó Tổng thống: Đa-vít Ma-bu-da (David Mabuza) (từ tháng 02/2018);
+ Chủ tịch Quốc hội: Nosiviwe Mapisa-Nqakula (từ tháng 8/2021);
+ Bộ trưởng Hợp tác và Quan hệ Quốc tế: Tiến sĩ Na-lê-đi Pan-đơ (Naledi Pandor) (từ tháng 5/2019).
II. Khái quát lịch sử
Từ thế kỷ 16 về trước, trên lãnh thổ Nam Phi chỉ có người Phi thuộc các bộ lạc Bantu, Khoi-Khoi và Hottentotes sinh sống. Thế kỷ 17 và 18, người Hà Lan và người Anh đến đây xâm chiếm, đẩy lùi người dân bản xứ vào sâu nội địa. Sau cuộc chiến tranh 3 năm (1899-1902), người Boer (gốc Hà Lan) buộc phải chấp nhận sự bảo hộ của thực dân Anh. Năm 1910, sau khi sát nhập 4 tỉnh Cape, Orange, Transvaal và Natal, Vương quốc Anh thành lập Liên bang Nam Phi tự trị. Năm 1948, Đảng Quốc gia của người da trắng (là những người Hà Lan di cư) lên nắm quyền ở Nam Phi, xây dựng các chính sách văn hóa, kinh tế, xã hội riêng biệt; thực hiện chế độ A-pác-thai (Apartheid) và các đạo luật phân biệt chủng tộc, đàn áp, bóc lột người bản xứ. Ngày 31/5/1961, sau khi đơn phương trưng cầu dân ý trong những người da trắng, chính quyền Nam Phi rút ra khỏi Khối Liên hiệp Anh và tuyên bố thành lập nước Cộng hoà Nam Phi độc lập. Các tầng lớp tư sản Nam Phi khai thác tài nguyên thiên nhiên giàu có, bóc lột người Phi và cấu kết với tư bản nước ngoài, tạo nên "kỳ tích kinh tế" trong những năm 1920 - 1960, xây dựng hạ tầng cơ sở tương đối phát triển ở Nam Phi.
Trước sự thống trị tàn bạo của chế độ A-pác-thai, dưới sự lãnh đạo của Đại hội Dân tộc Phi (ANC) và Đảng Cộng sản Nam Phi, nhân dân Nam Phi đã kiên trì đấu tranh bằng nhiều hình thức khác nhau. Trong thập kỷ 80, phong trào chống A-pác-thai phát triển mạnh mẽ, tập hợp nhiều tầng lớp quần chúng, kể cả giới kinh doanh, người da trắng. Trước sức ép quốc tế (cấm vận, trừng phạt kinh tế, cô lập ngoại giao) và cuộc đấu tranh của nhân dân, chính quyền Nam Phi lúc đó buộc phải thực hiện cải cách dân chủ, trả tự do cho các lãnh tụ phong trào chống A-pác-thai và đi vào đối thoại chính trị với các đảng đối lập. Sau khi chế độ A-pác-thai chấm dứt, tháng 4/1994, Nam Phi tiến hành cuộc tổng tuyển cử dân chủ đa sắc tộc đầu tiên với thắng lợi lớn của ANC. ANC thành lập Chính phủ đoàn kết dân tộc do ông Nen-xơn Man-đê-la (Nelson Madela) làm Tổng thống, ông Tha-bô Mơ-bê-ki (Thabo Mbeki) làm Phó Tổng thống thứ nhất và ông Đê Cờ-lác (Đảng Quốc gia) làm Phó Tổng thống thứ hai.
III. Thể chế nhà nước, chế độ chính trị, đảng phái chính trị
- Thể chế nhà nước: Nam Phi theo chế độ Cộng hòa Tổng thống. Tổng thống là Nguyên thủ quốc gia, đứng đầu nội các, bổ nhiệm Phó Tổng thống trong số các đại biểu Quốc hội và các Bộ trưởng. Tổng thống do Quốc hội bầu, nhiệm kỳ 5 năm, giới hạn 2 nhiệm kỳ.
- Cơ cấu nghị viện: Nghị viện Nam Phi bao gồm Quốc hội (National Assembly) và Hội đồng quốc gia cấp tỉnh (National Council of Provinces - NCOP). Quốc hội gồm 350 – 400 đại biểu được bầu lên thông qua hệ thống tỷ lệ đại diện của các Đảng phái chính trị và có nhiệm kỳ 5 năm. Quốc hội bầu ra Tổng thống. Hội đồng quốc gia cấp tỉnh gồm 54 đại biểu thường trực và 36 đại biểu đặc biệt với nhiệm vụ đại diện cho lợi ích của các tỉnh trên bình diện quốc gia.
 - Các đảng phái chính trị: Nam Phi có hơn 14 đảng phái chính trị trong đó có các đảng phái chính sau:
 + Đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC): thành lập năm 1912 tập hợp nhiều sắc tộc, tôn giáo, tri thức  đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc A-pác-thai tại Nam Phi. ANC là đảng cầm quyền từ năm 1994, bầu  Nelson Mandela làm Tổng thống Nam Phi. Hiện nay, tổng thống Cyril Ramaphosa đã giữ chức Chủ tịch ANC từ tháng 12/2017.
 + Đảng Cộng sản Nam Phi: thành lập năm 1921, tham gia đấu tranh chống chế độ A-pác-thai cùng đảng ANC. Đảng Cộng sản Nam Phi thuộc liên minh Đảng cầm quyền do ANC dẫn đầu.
 + Đảng Liên minh Dân chủ: là đảng đối lập chính, thành lập năm 1959 với tên gọi Đảng Cấp tiến (Progressive Party).  Chủ tịch Đảng hiện nay là ông John Henry Steenhuisen.
 Ngoài ra, còn nhiều Đảng khác như Đảng Đại hội toàn Phi – PAC, Đảng các chiến sĩ đấu tranh cho tự do kinh tế (EFF), Mặt trận Dân chủ thống nhất (UDF)…
 IV. Tình hình
1. Chính trị nội bộ
Kể từ khi chấm dứt chế độ A-pác-thai và tổ chức tổng tuyển cử dân chủ đa sắc tộc đầu tiên (1994), ANC liên tục giành thắng lợi trong các cuộc bầu cử và lãnh đạo đất nước cho đến nay. Ngày 16/2/2018, Quốc hội Nam Phi đã bầu ông Cyril Ramaphosa (giữ chức Chủ tịch Đảng ANC từ tháng 12/2017) làm Tổng thống. Tháng 5/2019, ông Cyril Ramaphosa tái đắc cử Tổng thống nhiệm kỳ 2019-2024. Năm 2021, chính phủ Nam Phi đối mặt với khó khăn kép do đại dịch Covid-19 và bất bình đẳng xã hội gây bạo động dân sự tháng 7/2021.
2. Kinh tế - Xã hội
Nam Phi là quốc gia phát triển hàng đầu về kinh tế, xã hội và chính trị ở lục địa châu Phi. Các ngành kinh tế chủ đạo gồm khai khoáng, vận tải, du lịch, nông nghiệp... Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 đã tác động tiêu cực tới nền kinh tế Nam Phi. Tăng trưởng GDP ở mức âm 6,4% năm 2020 và ước đạt 4,9% năm 2021. Tỷ lệ thất nghiệp quý III/2021 tăng lên mức kỷ lục 34,9%; thâm hụt ngân sách hợp nhất dự đoán lên tới 7,8% GDP giai đoạn 2021-2022. Nam Phi sản xuất khoảng 4 triệu tấn crôm/năm (chiếm 60% lượng giao dịch crôm trên thị trường thế giới), xuất khẩu vàng nhiều nhất thế giới, đứng thứ 2 thế giới về sản xuất platinum, sản xuất rượu vang lớn thứ tư thế giới, du lịch cũng là ngành kinh tế năng động. Các sản phẩm xuất khẩu của Nam Phi năm 2021 gồm bạch kim, sắt, vàng, than và ô tô, chiếm 42,2% tổng kim ngạch xuất khẩu từ Nam Phi.
Về đầu tư-thương mại, Nam Phi là một trong những nước dẫn đầu về thu hút vốn đầu tư nước ngoài tại châu Phi, chủ yếu từ các nước lớn như Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản... Từ năm 2010, Trung Quốc đã vượt Mỹ, trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Nam Phi với kim ngạch thương mại song phương năm 2021 đạt khoảng 254 tỷ USD, tăng 35% so với 2020.
+ Các sản phẩm xuất khẩu chính: kim cương, vàng, platinium, croom, máy móc
+ Các sản phẩm nhập khẩu chính: Máy móc thiết bị, hóa chất, sản phẩn hóa dầu, dụng cụ khoa học
+ Các đối tác thương mại chính: Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nhật, Trung Quốc
- Nam Phi 114/189 về chỉ số phát triển con người (HDI) năm 2020. Tỷ lệ thất nghiệp những năm gần đây dao động 33,6%. Tỷ lệ nhân viên y tế là 8 trên 10.000 dân. Tỷ lệ biết chữ là 95% đối với người lớn trên 15 tuổi.
V. Chính sách đối ngoại:
Nam Phi có vai trò quan trọng tại châu Phi và các diễn đàn đa phương; là thành viên Liên hợp quốc, Khối Thịnh vượng chung, Liên minh châu Phi (AU), Không liên kết ; đại diện châu Phi duy nhất trongG20, BRICS; được bầu làm Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc các khoá 2007-2008, 2011-2012, 2019-2020.
B. QUAN HỆ VIỆT NAM – NAM PHI
I. Quan hệ chính trị:
- Thiết lập quan hệ ngoại giao: Việt Nam và Nam Phi thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 22/12/1993, ngay khi Hiến pháp lâm thời Nam Phi được thông qua, mở đường cho bầu cử Tổng thống dân chủ đầu tiên của Nam Phi sau thời kỳ A-pác-thai.
Trước đó, Việt Nam có quan hệ từ lâu với Đại hội Dân tộc Phi (ANC) và Đảng Cộng sản Nam Phi và luôn ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Nam Phi chống chế độ A-pác-thai, ủng hộ quá trình cải cách dân chủ.
- Cơ quan đại diện: Việt Nam mở Đại sứ quán tại Nam Phi năm 2000. Nam Phi mở Đại sứ quán tại Việt Nam năm 2002 và Văn phòng Lãnh sự danh dự tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 2009.
-  Các cơ chế hợp tác: Diễn đàn Đối tác liên Chính phủ Việt Nam – Nam Phi (đã tổ chức 5 kỳ họp vào các năm 2007, 2012, 2015, 2019, 2022), Ủy ban Thương mại hỗn hợp Việt Nam-Nam Phi (đã họp 4 kỳ, kỳ gần nhất tháng 10/2019), Đối thoại Chính sách Quốc phòng (đã tổ chức 02 lần Đối thoại vào các năm 2015 và 2017).Hoạt động trao đổi đoàn: Một số hoạt động trao đổi đoàn chủ yếu:
 + Đoàn Việt Nam thăm Nam Phi: Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình (5/1994), Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (3/1995), Thủ tướng Phan Văn Khải (11/2004), Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn Yểu (6/2006), Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan (5/2011), Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh (8/2013), Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải (8/2015), Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Đối ngoại Quốc hội Ngô Đức Mạnh (12/2015), Phó Chủ tịch Quốc hội Đỗ Bá Tỵ (8/2017), Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Lê Minh Trí (9/2018); Trưởng ban Tổ chức Trung ương Phạm Minh Chính (7/2019), Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ (11/2019).
 + Đoàn Nam Phi thăm Việt Nam: Tổng thống Mbeki (5/2007), Phó Tổng thống Nam Phi (10/2010), Chủ tịch Hạ viện Nam Phi (11/2011), Bộ trưởng Cảnh sát Nam Phi (11/2011), Chủ tịch Hạ viện (dự IPU132) (4/2015), Phó Tổng thống C. Ramaphosa (10/2016); Bộ trưởng Hợp tác và Quan hệ quốc tế (8/2017); Bộ trưởng Quốc phòng và Cựu Chiến binh (8/2019).
II. Hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư
1. Thương mại
Nam Phi hiện là đối tác thương mại và thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam tại châu Phi. Tổng kim ngạch thương mại song phương năm 2021 đạt 1,3 tỷ USD (năm 2020 đạt 1,39 tỷ USD), trong đó Việt Nam xuất khoảng 847,3 triệu USD với mặt hàng chính là điện thoại di động và linh kiện, máy vi tính, sản phẩm điện tử, giày dép, máy móc thiết bị...; nhập 436,5 triệu USD chất dẻo nguyên liệu, kim loại, hoa quả, nguyên phụ liệu dệt may, giày da…
2. Đầu tư
Tính đến tháng 5/2022, Nam Phi có 18 dự án đầu tư tại Việt Nam với tổng số vốn 0,56 triệu USD, chủ yếu trong các lĩnh vực nhà hàng, sản xuất, nước giải khát…, đứng thứ 105/139 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Việt Nam có 2 dự án đầu tư tại Nam Phi với tổng số vốn 1,6 triệu USD.
3. Nông nghiệp
Hai nước từng cùng phối hợp với Cộng hòa Guinea triển khai dự án hợp tác theo mô hình ba bên về “Nâng cao năng suất lúa và rau màu ở Guinea” tại CH Ghi-nê (từ năm 2008-2014), trong đó Nam Phi tài trợ 6 triệu USD, Việt Nam đã cử 14 lượt chuyên gia và kỹ thuật viên nông nghiệp sang làm việc tại Guinea. Kết quả dự án được đánh giá tốt, góp phần tăng năng suất bình quân từ 2,6 tấn lên 6-7 tấn/ha và đạt sản lượng 170 ngàn tấn lúa và trên 800 tấn rau màu; công tác chuyển giao kỹ thuật cho kỹ thuật viên và nông dân Ghi-nê cũng được thực hiện tốt, được Tổng thống Ghi-nê đánh giá cao.
III Hợp tác trong các lĩnh vực khác
 1. Hợp tác tại các tổ chức quốc tế/diễn đàn đa phương
Hai bên phối hợp tốt. Nam Phi ủng hộ ta vào vị trí Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ khóa 2020-2021(6/2019). 
2. Hợp tác Bảo tồn đa dạng sinh học
Hai nước đã ký MOU hợp tác về quản lý bảo vệ và bảo tồn đa dạng sinh học (2012) và xây dựng Chương trình hành động bảo tồn đa dạng sinh học giai đoạn 2012-2017.
IV. Cộng đồng Việt Nam tại Nam Phi
Cộng đồng gồm khoảng 100 người, trước đây gồm 500 - 600 người (đã hồi hương do đại dịch Covid-19). Người Việt Nam cư trú tại Nam Phi chủ yếu đã kết hôn với người Nam Phi và định cư sinh sống tại đây, một số ít buôn bán nhỏ lẻ và một vài trường hợp là giáo viên tại các trường đại học của Nam Phi.  Người Việt Nam sinh sống tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như thủ đô Pretoria, Johannesburg, Cape Town, thành phố cảng Durban. Người Việt Nam nhìn chung có cuộc sống ổn định. 
V. Các Hiệp định, thoả thuận đã ký kết giữa hai nước
Hiệp định thương mại (4/2000); Tuyên bố chung về đối tác vì hợp tác và phát triển, Hiệp định thành lập Diễn đàn Đối tác Liên Chính phủ về hợp tác kinh tế, thương mại, văn hoá, khoa học-kỹ thuật, Thoả thuận thành lập Uỷ ban thương mại hỗn hợp và Thoả thuận hợp tác giữa hai phòng thương mại và Công nghiệp (11/2004); Thoả thuận hợp tác về quốc phòng (5/2006); Bản ghi nhớ hợp tác giữa Bộ Công an Việt Nam và Bộ Tình báo Nam Phi (2006); Hiệp định hợp tác giữa Bộ Ngoại giao Việt Nam và Bộ Ngoại giao Nam Phi, Hiệp định miễn thị thực cho hộ chiếu ngoại giao, công vụ, Biên bản phiên họp thứ nhất Diễn đàn đối tác liên Chính phủ Việt Nam-Nam Phi (5/2007); Thoả thuận hợp tác giữa thành phố Hà Nội – Pretoria (11/2007); Thoả thuận hợp tác giữa thành phố Hồ Chí Minh – Johannesburg (11/2009); Bản ghi nhớ về hợp tác du lịch (10/2010); Bản ghi nhớ về hợp tác nguồn nước (10/2010); Biên bản kỳ họp lần thứ 2 Diễn đàn đối tác liên Chính phủ Việt Nam – Nam Phi (8/2012); MOU về hợp tác trong lĩnh vực quản lý đa dạng sinh học (12/2012); Biên bản kỳ họp lần thứ 3 Diễn đàn đối tác liên Chính phủ Việt Nam – Nam Phi (6/2015); Biên bản ghi nhớ về Hợp tác phòng chống tội phạm (9/2018); Biên bản kỳ họp lần thứ 4 Diễn đàn đối tác liên Chính phủ Việt Nam-Nam Phi (3/2019);. Biên bản kỳ họp lần thứ 5 Diễn đàn đối tác liên Chính phủ Việt Nam-Nam Phi, ký trực tuyến (4/2022).
VI. Thông tin Cơ quan đại diện
Đại Sứ Quán Việt Nam tại Nam Phi
Địa chỉ: 87 phố Brooks, Brooklyn, Pretoria
Điện thoại: + 27 (0)12 362 8119 và + 27 (0)12 362 8118
Fax:+ 27 (0)12 362 8115
Email: embassy@vietnam.co.za

Đại sứ quán Nam Phi tại Hà Nội
Địa chỉ: Tầng 3, Tòa nhà Trung tâm, 31 Hai Bà Trưng, Hà Nội, Việt Nam
Điện thoại: 84-24-39362000
Fax: 84-04-39361991
Email: political.hanoi@foreign.gov.za

      
Tháng 8/2022